Typology of Skylights in the Architecture of Mosques’ Domes (A Comparative Study on the Shabāks in the Dome-Houses of Timurid Yazd and Safavid Isfahan Mosques)

Authors

Abstract

The evolution of skylights and the way light is transmitted to dome-houses has always been a chief concern in architects’ mind. In terms of development and technique, such an element has been neglected, however being of significance. This main part, which has a great artistic role in Islamic architecture ​​from the perspective of technique, form and position, has changed over time and improperly replaced with new patterns.
The present research is to answer the following question: How was lighting in the dome-house spaces provided through shabāk (jali or skylight) with regard to the promotion of dome-houses construction techniques in the Timurid and Safavid periods in terms of form, design and execution? This research is qualitative and the method of collecting information is based on field and library studies. For this purpose, mosques of the Timurid and Safavid periods in two cities were classified and then, by carrying out a field study, the mosques that had shabāk were examined and finally, three mosques in Timurid Yazd and two in Safavid Isfahan were selected. Here, the samples whose authenticity was not confirmed by valid historical documents nor were they approved by experienced masters were omitted.

Findings show that in comparing the architecture of domes from the Timurid to the Safavid period, the position of skylights has been transferred to the lower quarter of the dome (pākār section). In this section, due to the increase in the thickness of dome shells, it was possible to create more skylights. Furthermore, the size of the shabāk mosaic frames has increased and the former simple, rectangular forms in the Timurid era have been transformed into an ogival form, but the elegance of the designs in comparison to the Timurid mosaic shabāks has reduced. Here, as the shabāk mosaics have more consolidation, larger and double mosaics have been used. Adding hamil tiles to the margins of skylights has made them more visible from a distance and an instant recognition of the main surface and shabāk has been allowed. The combination of colors is an important matter in adjusting the amount of light in the Timurid period and due to technical advances in glaze making during the Safavid era, greenish-blue was added to the color combinations on the shabāks. In the mosaic shabāks of Yazd mosques, geometric patterns are predominant forms and they are independent of the dome decorations with fairly simple designs. In the mosaic shabāks of Isfahan mosques, arabesque and khatāi motifs are repeated in the half, and mirror-like in the whole. They are symmetrically placed in a frame.

Keywords

References

 
- افشار، ایرج. 1374. تاریخ یزد. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- اسلامی، فاطمه، سوسن اژدر، و علی­اکبر خدایی. 1388. شاهکار فیروزه­ای کویر. تهران: ورای دانش.
- اونز، چارلز بنجامین. 1379. نور روز در معماری. ترجمۀ شهرام پوردیهیمی و هوری طباطبایی عدل. تهران: نشر نخستین.
- بلخاری، حسن. 1395. فلسفه، هندسه و معماری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- بورکهارت، تیتوس. 1369. هنر مقدس (اصول و روش­ها). ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
- پوپ، آرتور اپهام. 1362. معماری ایران، پیروزی شکل و رنگ. ترجمۀ محمد یوسف کیانی. تهران: یساولی.
- پوپ، آرتور اپهام، و فیلیپس اکرمن. 1387. سیری در هنر ایران. ج.3. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- پیرنیا، محمدکریم. 1352. «ارمغان‌های ایران به جهان؛ معماری گنبد.» ماهنامه هنر و مردم. ش. 136 و 137: 7.
- پیرنیا، محمدکریم، و غلامحسین معماریان. 1381. آشنایی با معماری اسلامی ایران؛ ساختمان­های درون‌شهری و برون‌شهری. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
- خادم­زاده، محمدحسین. 1384. مساجد تاریخی شهر یزد. یزد: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
- خوش‌نظر، رحیم، غلامرضا اعوانی، حکمت اله ملاصالحی، و حبیب‌ا... آیت‌اللهی. 1389. «دیدگاه عارفان مسلمان درباره نور و تأثیر آن بر ساحت هنر.» فصلنامۀ علمی هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی. ش. 42: 5-14.
- سهروردی، یحیی ابن حبش. 1372. مجموعه‌ مصنفات شیخ اشراق. با مقدمه و تصحیح هانری کربن. ج. 1. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- طاهباز، منصوره. 1383. «رد پای قداست در معماری اسلامی ایران.» فصلنامۀ علمی صفه. ش. 39: 103-124.
- طهماسبی، زهرا. 1390. «بررسی کاشی معرق و مشبک در مساجد دوره‌ی صفویه و به‌کارگیری آن در معماری معاصر ایران.» پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر تهران.
- علیزاده، سیامک. 1384. «نقش هنر کاشی‌کاری در تجلی معماری دوره صفویه.» فصلنامۀ علمی نگره. 1 (1): 15-23.
- فتحی‌زاده، مجید. 1388. «بررسی نقوش گره‌چینی در پنجره کاخ‌ها و مساجد دوره‌ی صفوی در اصفهان.» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان.
- فلامکی، محمدمنصور. 1386. ریشه‌ها و گرایش‌های نظری معماری. چاپ دوم. تهران: نشر فضا.
- کلارک، راجر. اچ، و مایکل پاوز. 1383. ماهیت معماری. ترجمۀ محمد احمدی نژاد. اصفهان: انتشارات خاک.
- کیانی، محمدیوسف. 1391. معماری ایران (دوره اسلامی). تهران: انتشارات سمت.
- گلمبک، لیزا، و دونالد ویلبر. 1374. معماری تیموری در ایران و توران. ترجمۀ کرامت­الله افسر و یوسف کیانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- گروبه، ارنست، جیمز دیکی، الگ گرابر، اینور سیمز، رانلد لیوکاک، دالو جونز، و گای پیتر بریج. 1388. معماری جهان اسلام: تاریخ و مفهوم اجتماعی آن. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: مولی.
- ماهرالنقش، محمود. 1361. کاشی‌کاری ایران. تهران: انتشارات موزۀ رضا عباسی.
- معماریان، غلامحسین. 1367. نیارش سازه‌های طاقی در معماری اسلامی ایران. تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه علم و صنعت ایران.
- معماریان، غلامحسین، و محمدعلی طبرسا. 1392. «گونه و گونه‌شناسی در معماری.» دوفصلنامۀ انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. ش. 6: 103-114.
- مارتن، هانری. 1389. سبک‌شناسی هنر معماری در سرزمین‌های اسلامی. ترجمۀ پرویز ورجاوند. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- مهدوی‌نژاد، محمد‌جواد، و سها مطور. 1391. «کیفیت نورگیرها درون گنبدهای ایران (با رویکرد به مسائل سازه‌ای گنبد).» دوفصلنامۀ علمی نقش‌جهان. 2 (2): 31-42.
- ناظر، زینب، آزیتا بلالی اسکویی، و محمدعلی کی‌نژاد. 1395. «ارزیابی شفافیت معنایی گنبدها در مساجد با تأکید بر عملکرد روشنایی فضایی.» فصلنامه علمی پژوهش‌های معماری اسلامی. 4 (12): 94-112.
- نصر، سیدحسین. 1375. هنر و معنویت اسلامی. ترجمۀ رحیم قاسمیان. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، دفتر مطالعات دینی هنر.
- نعمت گرگانی، ام‌البنین. 1375. «پیشینه‌ی نور در معماری و وسایل روشنایی در هنر اسلامی ایران». فصلنامۀ علمی اثر. ش. 35: 316-323.
- هومانی‌راد، مرضیه، و منصوره طاهباز. 1393. «بررسی نقش نور روز در ایجاد فضای معنوی در مساجد معاصر.» فصلنامۀ علمی معماری و شهرسازی آرمان‌شهر. 7 (ویژه‌نامه). 11-23.
- هیلن براند، روبرت.1380. معماری اسلامی: شکل، کارکرد، معنی. ترجمۀ باقر آیت‌الله زاده شیرازی. تهران: روزنه.
- نیلسون، هالگر کخ. 1385. تهویه‌ی طبیعی. ترجم محمد احمدی‌نژاد. تهران: نشر خاک.
- Danaeinia, A, and Korsavi, S.S. 2017. "Techniques to Carry Weight Loads and resist against bending in Conical Shells, Cases in Kashan." International Journal of Architectural engineering and Urban Plan. 27 (1). 9-18. 
- Olgy, V., and M.D. Egan. 2010. Architecture Lighting. Translator: Mohammad Tolou Khorasanian. Tehran: Tarah Publication. 
Journal of Iranian Handicrafts Studies
Volume 3, Issue 1 - Serial Number 4
4
September 2020
Pages 5-26

Files

Share

How to cite

Statistics