مطالعۀ شیوۀ ساخت و اجرای تزیینات برجسته و زراندود در سفال مینایی دوران میانی اسلامی در ایران

نویسندگان

1 دانشکده حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی، دانشگاه اصفهان

2 عضو هیئت علمی دانشکده حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی، دانشگاه اصفهان

3 پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای، پژوهشکده فیزیک و شتابگرها، تهران.

4 موزه ملی ایران، (مدرس دانشگاه آزاد اسلامی)، تهران.

چکیده

سفال مینایی به گروهی از سرامیک، با نقاشی رولعابی و تزیینات پیکره‌ای، هندسی و گیاهی اشاره دارد که در بسیاری موارد به کتیبه‌های نسخ متمایل به رقاع و کوفی مزین بوده و گاهی با تزیینات برجسته‌کاری و طلایی آراسته شده است. با استناد به سفال‌های مینایی کتیبه‌دار، سفال مینایی در دورۀ بسیار کوتاهی (در حدود شصت سال) در ایران رواج داشته و سپس از بین رفته است. با توجه به اهمیتی که شناخت تکنولوژی‌های فراموش شده در هویت‌بخشی به فرهنگ و تمدن یک سرزمین دارد، مطالعه در شیوۀ ساخت و تزیینات این گونه هنرهای فرامو ش شده، به گونه‌ای حفاظت از آن  به عنوان اثری ناملموس محسوب می‌شود. در این پژوهش، شناخت فناوری برخی تزیینات روی سفال مینایی از جمله برجسته کاری و زراندود، مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش مبتنی بر شیوۀ تجربی تحلیلی است که با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه‌ای و مطالعات دستگاهی، روی سفال‌های مینایی انجام شده است. با کمک مطالعات دستگاهی و آزمایشگاهی، گسترۀ دانش فناوری مربوط به تزیینات سفال مینایی، از لحاظ ساختار شیمیایی و میکروسکوپی مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات تکمیلی، بررسی سند مکتوب عرایس الجواهر و نفایس الاطایب نوشتۀ ابوالقاسم عبدالله بن محمد بن علی بن ابی طاهر را شامل می‌شود. نتیجۀ نهایی نیز از مقایسۀ داده‌های تکنولوژی و مستندات ابوالقاسم به دست آمده است. نتایج نشان می‌دهد که به منظور برجسته کردن سطح در سفال مینایی، از دوغاب تشکیل شده از گل بدنه که میزان اکسید سرب بیشتری نسبت به ترکیبات بدنه دارد، استفاده شده است.  بخش برجسته روی لعاب زمینه اجرا شده و سپس روی آن مجددا لعاب زده شده است. نتایج همچنین هم‌سویی داده‌ها را با متن رسالۀ وی تأیید می‌کند و نشان می‌دهد که در شیوۀ زراندود، از طلای به صورت ورق استفاده شده که با کمک یک چسب آلی چسبانیده شده است. در مرحلۀ نهایی، ورق طلا طی یک عملیات حرارتی، روی سطح تثبیت شده است. بر اساس یافته‌های مزبور در بخش انتهایی پژوهش، به صورت تجربی، ورق طلا روی سطح لعاب چسبانیده و با کمک حرارت روی لعاب تثبیت شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Technological Study of Making and Executing Raised and Gilded Ornaments on Mina’i Wares from the Medieval Islamic Period in Iran

نویسندگان [English]

  • Melika Yazdani 1
  • Seyed Mohammad Amin Emami 2
  • Hossein Ahmadi 2
  • Mohammad Lamehi Rachti 3
  • Mahnaz Abdollah Khan Gorji 4
  • Davoud Aghal-Aligol 3
1
2
3
4
چکیده [English]

Enamel-painted ceramic from the medieval Persia (so-called haft rang/ mina’i ware) refers to a group of Islamic ceramics believed to have originated at late Seljuk and early Kharazmshahid dynasty (1179-1219 A.D.) in Iran. These wares characterized by stonepaste body and polychrome overglazes which represent. mina’i ceramic is one of the most important types of Islamic ceramic productions and identified by stonepaste body and multicolored polychrome over-glazes which represent figural, geometric and floral designs as well as calligraphic inscriptions. Additionally, mina’i wares are in some cases enlightened as applied relief and gilded surface. The style can be found in numerous forms including bowls, ewers, cups, beakers, jugs, inkstands and tiles. They are often referred to as “Haft-Rang” (seven-color) ceramics due to their polychromic character. The colors were red, brown, cobalt blue, green, black, white and gold. It was believed, until quite recently, that one of these seven colors, namely cobalt blue, was painted not over, but in the glaze, and all the others were painted over. Suggested production centers for mina’i are Sava, Rayy and Kashan. While stylistic arguments have attributed the classification of objects to each of these sites, there is little archaeological evidence to support any of the claims. It has been argued that their style and imagery are reflected from Islamic manuscripts and wall paintings. Mina’i wares are very interesting to research not only in term of ceramic history and painting, but in Islamic ceramic technology. Much of our current understanding of mina'i techniques, and of medieval Islamic ceramic technology in general, comes from the only known treatise was written in 1301 A.D (700 A.H) by Abul'-Qasim Kashani. It is said that the "seven-colored technology passed into oblivion" by the time of the treatise. The study focuses on literature review and on observing the visual samples. Here four pieces of mina’i ware were sampled from Rayy and Alamut castle in Iran, which has been investigated through surface analytical techniques such as scanning electron microscopy complemented with energy dispersive X-ray spectrometers (SEM-EDX) and particle induced X-ray emission (micro-PIXE) and micro-RBS to characterize and identify the applied relief layers and gilding surfaces. This research focuses on defining the compositions of these surfaces. Interpretation through analytical methods allows obtaining more information about the historical methods and several layers that show technological evidence of overglaze method in mediaeval Persia. This paper focuses on defining the elemental composition of gold findings and relief in order to identify gilding process and the gold/ceramic adhesion mechanism. The results support that gilding decoration was using both mechanical as well as thermal process for adhesion mechanisms between gold leaf and its substrate. The other result suggests that reliefs were added over the base glaze layer to be observed between the body and the applied relief. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mina’i
  • Gilding
  • Raised Ornaments
  • Micro-PIXE
  • Scanning Electron Microscopy

 اصلانی، حسام، و مسلم می شمست. « .1388 بررسى کاش یهاى زراندود بقاع مذهبى اصفهان ». دوفصلنامه تخصصى دانش
مرمت و میرا ثفرهنگى. سال پنجم، ) 5(: 6 21 .
 پاکباز، رویین. 1379 . نقاشی ایران از دیرباز تاکنون. تهران: نارستان.
 جوهری نیشابوری، محمد بن ابی البرکات. 1383 . جواهرنامه نظامی. ب هکوشش ایرج افشار. تهران: میراث مکتوب.
 چوبک، حمیده. 1392 . مصاحبه تلفنی. تهران: پژوهشکده باستا نشناسی.
 فریر، ر. دبلیو. 1374 . هنرهای ایران. ترجمۀ پرویز مرزبان. تهران: فرزا نروز.
 کاشانی، ابوالقاسم عبدالله. 1386 . عرایس الجواهر و نفایس الاطایب. ب هکوشش ایرج افشار. تهران: انجمن آثار ملی.
 کامبخ شفرد، سی فالله. 1379 . سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر. چ ۱. تهران: ققنوس.
شماره 1  پاییز و زمستان 96
19
 کریمی، فاطمه، و محمدیوسف کیانی. 1364 . هنر سفالگری دورۀ اسلامی ایران. چ ۱. تهران: ارشاد اسلامی.
 کیانی، محمدیوسف. 1379 . پیشینه سفال و سفالگری در ایران. چ ۱. تهران: نسیم شمال.
 وولف، هانس. ای. 1384 . صنایع دستی کهن ایران. ترجمۀ سیروس ابراهی مزاده. تهران: علمی و فرهنگی.
- Aga-Oglu, M. 1946. The Origin of the Term Mīnā and Its Meanings. Journal of Near Eastern Studies. Vol.
5, (4), University of Chicago Press.
- Allan, J. 2006. Islamic Ceramics. Oxford: Ashmolean Museum.
- Cretu, C.,Van Der Lingen, E. 1999. Colored Gold Alloys, Gold Bulletin. V. 32, (4): 115-126.
- Darque-Ceretti, E., Felder, E, Aucouturier, M; Revista, M. 2011. Foil and leaf gilding on cultural artifacts;
Forming and Adhesion, Revista Matéria. V. 16, (1): 540-559.
- Domenech-Carbo, M. T., Osete-Cortina, L., De La Cruz Canizares, J., and Ahmadi, H. 2010. In Situ
Thermally assisted Pyrolysis-Silylation GCMS as tool for identifying organic compounds present in
Archaeological object. Sarche. Publicacion Del Instituto Universitario De Restauracion Del Patrimonio De
La Upv - Nums. 4 Y 5: 221-226
- Eftekhari. N. & M. Mishmastneh. 2014. Gilding technology on haft rang tiles from three Timurid
monuments (15th century A.D) in eastern Iran: an assessment for re-production, VIII Congresso
Nazionale di Archeometria Scienze e Beni Culturali: stato dell’arte e prospettive. Bologna 5 - 7 Febbraio.
- Fehervari, G. 1998. Pottery of the Islamic World: In the Tareq Rajab Museum. I. B. Tauris.
- Ferrier, R.W. 1989. The Arts of Persia. Yale University Press.
- Grube, J., E. 1976. Islamic Pottery: Of the Eighth to the Fifteenth Century in the Keir Collection, London:
Faber and Faber.
- Heinbach, R. 1907. Porcelain, Published by Scott Greenwood. London: Scott, Greenwood & son.
- Hirx, J, M. Leona, and P. Meyers. 2002. The glazed press-molded tiles of Takht-i Sulaiman. In The legacy
of Genghis Khan: Courtly art and culture in Western Asia. 1256-1353, ed. L.
- Keblow Bernsted, A. M. 2003. Early Islamic pottery materials and techniques. Archetype Publication.
- Koss, E.S. Chase, McCarthy, K, D. Smith. 2009. Analysis of Persian Painted Mina’i Ware in Scientific
Research on Historic Asian Ceramics. Scientific Research on Historic Asian Ceramics. Washington D.C, 33-47.
- Lauth, Ch. 1882. Porcelain and the Art of its Production, The Popular Science Monthly, 313-316.
- Masuya, T. 2002. Ilkhanid courtly life. In The legacy of Genghis Khan. Courtly art and culture in
WesternAsia. 1256-1353, ed. L. Komaroff and S. Carboni, 74-103. New York: Metropolitan Museum of Art;
New Haven and London: Yale University Press.
- Michelsen, L., Olafsdotter, J. 2014. Telling Tales: Narrative Discourse and Mina’i Pottery. Envisioning
Islamic Art and Architecture. Brill, Volume 2: 67-88.
- Mishmastnehi, M., Chaman, H., and Mortazavi, M. 2012. Scanning electron microscopy and optical
microscopic study of gilded tiles from Darb-i Imam Tomb in Isfahan, Iran. In: Meek A, Meeks N, Mongiatti
A, Cartwright C, editors. Historical Technology, Materials and Conservation: SEM and Microanalysis.
London: Archetype Publications: 179.
- Mishmastnehi, M., and Holakooei, P. 2015. Technological study of the gilded haft-rang tiles of the
Imamzadih Ismail mausoleum in Qazvin, Iran, Heritage Science: 1-5.
- Needham, J., Kerr, R., Wood, Nigel. 2004. Science and Civilization in China: Volume 5, Chemistry and
شماره 1  پاییز و زمستان 96
20
Chemical Technology, Part 12. Ceramic Technology. Cambridge University Press.
- Oddy, W. A. 1993. Gilding of metals in the old world, in Metal Plating and Patination. (Editors: S. La
Niece and P. Craddock). London: Butterworth, 171-181.
- Osete-Cortina, L., Domenech-Carbo, M.T., Domenech, A., Yusa-Marco, D.J., Ahmadi, H. 2010.
Multimethod analysis of Iranian Ilkhanate ceramics from the Takht-e Soleyman palace. Anal Bioanal
Chem: 319-329.
- Pacheco. C., Chapoulie. R., Dooryhee, E., and Goudeau, Ph. 2007. Gold leaf decoration on medieval
Islamic glazed ceramics–in search of technological features with XRD. Zeitschrift für Kristallographie
Supplements (26): 317-323.
- Pope, A. U. 1938. A survey of Persian art from prehistoric times to the present. London and New York:
Oxford University Press.
- Smith, D et al. 2001. Considering the colors of mina’i ware. Met Objectives. 3(1): 9-11.
- Turner, J. 1996. The Dictionary of Art. Grove Press.