تحلیل مضامین نقوش دیواری تکیۀ عباس آباد کاشان

نویسندگان

1 دانشجوی مقطع دکتری باستان شناسی دوره تاریخی دانشگاه تهران.

2 دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه تهران.

چکیده

نقاشی دیواری اماکن مذهبی یکی از شاخصه های هنر عامیانۀ مردمی است. در این بناها، هنرمند مضامین مذهبی را که بیشتر مربوط به وقایع تاسوعا و عاشورای حسینی هستند، در کنار نقش‌مایه‌های تزیینی چون گل و مرغ به طرز دلنوازی به منصۀ ظهور نشانده است. بخش جدایی ناپذیر از کالبد فیزیکی اغلب شهرها و روستاهای تاریخی ایران، به ویژه از دوران صفویه به بعد، بناهایی موسوم به تکیه و حسینیه است. در این پژوهش که روش کار آن، توصیفی تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات آن کتابخانه ای و مشاهدۀ میدانی است، نقاشی‌های دیواری یکی از این بناها به نام تکیۀ عباس آباد کاشان از اوایل دوران قاجار بررسی و تحلیل شده است. این بنا در حال حاضر در یکی از محلات شهر کاشان به نام محلۀ «پشتِ مشهد » قرار گرفته است. در گذشته، سه دهانۀ طاق و چشمه آن دارای نقاشی های دیواری بوده که به علت احداث بلوار، یک چشمه و دهانه طاق آن تخریب شده است. بیش از نیمی از تصاویر از بین رفته و قسمتی هم که امروزه باقی مانده، به دلیل وضعیت بد نگهداری، در حال تخریب است و تشخیص چهره به واسطۀ وجود نام برخی از افراد در کنار چهره‌هایشان امکان‌پذیر است. نتایج تحقیق نشان داد که از طریق مشابهت‌های بصری می توان به مضامین خیر و شر پی برد و نقوش فقط جنبۀ تزیینی ندارند. عمدۀ مضامینی که در این تکیه به تصویر کشیده شده، عبارت است از: گفت وگوی حضرت ابوالفضل(ع) با حر نامدار، جنگ شاهزاده علی اکبر(ع)، جنگ حضرت قاسم(ع) با پسران ازرق شامی، سلطان قیس. هنرمند نقاش نیز غالبا برای تصویرکردن روایات از لحاظ اهمیت موضوع، معیار خاصی مدنظر داشته به گونه ای که مضامین پر اهمیتتر را در نقاط مرکزی بنا کشیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Motifs in the Murals of Abbas Abad Tikyeh (Royal Theatre) in Kashan.

نویسندگان [English]

  • Milad Baghsheikhi 1
  • Mehdi Sheikhzadeh Bidgoli 2
1
2
چکیده [English]

Murals of holy places are representative of folk art. In such monuments the artist portrays religious events such as Tasu'a and Ashura (the 9th and 10th days of Muharram) alongside with decorative motifs like flowers and birds. In Safavid era, buildings known as tikyeh (royal theatre) and Husseiniya were considered the inseparable parts in most of the historic cities and villages of Iran. In this research the murals of Abbas Abad tikyeh (Kashan), from early

Qajar era, has been studied. Nowadays, this building is located in one of the neighborhoods of Kashan known as Posht-e Mashad. Today, due to the construction of a boulevard, one of the three archspans of this building has been destroyed. Therefore, more than half of the paintings are gone and the part that remains is deteriorating as a result of poor preservations. Now faces of the characters in the figural paintings are just recognized by the presence of some names written next to them. The results of the research show that we can find subjects of "good and bad" by means of applying visual  similarities. The main themes depicted in this place are as follows: the conversation of Abul-Fazl Abbas with Horr, the war of the prince Ali Akbar, war of Qasim with Shami's sons, Sultan Qeis. The painter has often taken a particular criterion in terms of the importance of the subject to illustrate the  narratives. Hence, the themes mattered very much are placed in central locations. The methodology used in this research is based on descriptive-analytical study and the information has been gathered from library sources and by field observations. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mural
  • Abbas Abad Tikyeh
  • Posht-e Mashad
  • Kashan
  • Qajar
 اینانلو، جهان، و مهران صدرالسادات، 1372 ، گل و بوته در هنر اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی.
 آژند، یعقوب، 1392 ، نگارگری ایران )پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران( ج ۲، تهران: سمت.
  ، 1393 ، مکتب نگارگری اصفهان، تهران: سازمان اوقاف و امور خیریه.
شماره 1  پاییز و زمستان 96
45
 پا کباز، رویین، 1385 ، دایرةالمعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر.
 توسلی، حسین، « ،1390 حسینی هها، تکایا، مصل یها » در معماری ایران دورۀ اسلامی، ب هکوشش محمدیوسف کیانی، تهران:
سمت.
 علیزاده، سیامک، « ،1391 بررسی و ف نشناسی تحول هنر نقاشی در دورۀ اول قاجاری »، فصلنامه نگره، ) 22 (: 73  ۸۳.
 فدوی، سید محمد، 1386 ، تصویرسازی در عصر صفویه و قاجار، تهران: دانشگاه تهران.
 فلور، ویلم، 1381 ، نقاشی و نقاشان دورۀ قاجار، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: ایل شاهسون بغدادی.
  ، 1395 ، نقاش یدیواری در دورۀ قاجار، ترجمۀ علیرضا بهارلو، تهران: پیکره.
 قبادیان، وحید، 1385 ، بررسی اقلیم ابنیه سنتی ایران، چ ۴، تهران: دانشگاه تهران.
 قصا ب کاشانی، سعید، 1395 ، دوازد هبند محتشم در مرثیه شهیدان کربلا بر اساس نسخه خطی آستا نقدس، چ ۴، کاشان: ب ینا.
 کارگر، محمدرضا، و مجید ساریخانی، 1390 ، کتا بآرایی در تمدن اسلامی ایران، تهران: سمت.
 کریمی، فاطمه، « ،1368 کاشان »، در شهرهای ایران، جلد 4، تهران: جهاد دانشگاهی.
 کریمیان، حسین، و زینب نجفی، « ،1393 بررسی هنر دیوارنگاری در امامزاد ههای اصفهان از صفویه تا قاجار »، اولین کنگرۀ
بی نالمللی امامزادگان، اصفهان: سازمان اوقاف و امور خیریه.
 کمالی، علیرضا، 1385 ، مروری بر تحولات دیوارنگاری در ایران، تهران: زهره.
 کمپفر، انگلبرت، 1350 ، در دربار شاهنشاه ایران، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: انجمن آثار ملی.
 کیانی، محسن، 1369 ، تاریخ خانقاه در ایران، تهران: طهوری.
 کیانی، محمدیوسف، 1390 ، تاریخ هنر معماری ایران در دورۀ اسلامی، تهران: سمت.
 گ لمحمدی، جواد، « ،1356 ویژگ یهای نقاشی مکتب صفوی »، فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ) 97
و 9۸ (: ۳۲۵ ۳۳۶.
 گزارش ثبتی تکیۀ عبا سآباد کاشان، 1381 ، آرشیو میرا ثفرهنگی و گردشگری کاشان، منتشر نشده.
 محمد یفر، یعقوب، و سمیرا آرین، « ،1389 معرفی و تحلیل جلو ههای معماری و هنرهای کاربردی تکیۀ بیگلربیگی کرمانشاه ،»
فصلنامه علم یپژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ) ۲(: 13  ۲۳.
 معین، محمد، 1364 ، فرهنگ فارسی ج ۱، تهران: چاپخانۀ سپهر.
 منشی قمی، قاضی میراحمد، 1352 ، گلستان هنر، تصحیح احمد سهیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
 موسو یحاجی، محمدرسول، و مازیار نی کبر، 1393 ، هنرهای کاربردی دورۀ اسلامی، تهران: سمت.
 موسو یلر، اشرف السادات، و مینو خاکپور، « ،1394 تحلیل مضامین نقوش دیواری بقعه روستای پینچاه در گیلان )مطالعۀ
تطبیقی دیوارنگارۀ حضرت قاسم)ع( و عل یاکبر)ع( »، مجلۀ باغ نظر، سال دوازدهم، ) 36 (: 13  ۱۸.
 میرزای یمهر، عل یاصغر، 1386 ، نقاش یهای بقاع متبرکه در ایران، تهران: فرهنگستان هنر.
 نراقی، حسن، 1382 ، آثار تاریخی شهرستا نهای کاشان و نطنز، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.