هنرهای صناعی به مثابۀ رسانۀ هویت: آسیب شناسی هنر ملیله کاری اصفهان

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، رشته جامعه شناسی، دانشگاه اصفهان.

2 دانشجوی دکتری، رشته تاریخ تحلیلی و تطبیقی هنر اسلامی، دانشگاه شاهد تهران.

چکیده

 ملیله‌کاری یکی از مهم‌ترین شاخه‌های هنر فلزکاری است که همواره جزء جدانشدنی هنرهای صناعی اصیل و معرف فرهنگ، هویت ملی و ارزش‌های ایرانی اسلامی و وجوه مادی و معنویِ فرهنگ سنتی و هنری شهر اصفهان بوده است؛ اما به رغم پیشینۀ درخشان این هنر در شهر اصفهان، وضعیت امروزی آن از حیثِ گستره، میزان هنرمندان فعال، بازار هنری، فرایند آموزش و توزیع و مصرف آن نگران‌کننده است. بدین منظور در پژوهش حاضر تلاش شد تا از منظر جامعه‌شناسی هنر، ضمن بازشناسی تاریخی، به مستندنگاری و آسیب‌شناسی این هنر در شهر اصفهان پرداخته و در ادامه، روابط عمیق این هنر با هویت ایرانی اسلامی را توصیف کرده و سپس طرح خلاقانه‌ای برای احیای این هنر از حیث تکنیک و نقوش ارائه شود؛ بنابراین می‌بایست به این سؤال‌ها پاسخ داده شود: ۱. میدان هنر ملیله‌کاری اصفهان به لحاظ مردم‌نگارانه چگونه قابل توصیف و تفسیر و تحلیل است؟ ۲. وضعیت فعلی هنر ملیله‌کاری در شهر اصفهان چگونه است و موانع توسعۀ این هنر و آسیب‌شناسی آن چیست؟ ۳. احیای هنر ملیله‌کاری به لحاظ تکنیکی و عملیاتی چگونه میسر است؟ ۴. طرح نوآورانۀ مطالعه واجد چه امتیازات خلاقانه‌ای است؟ مهم‌ترین اهداف مطرح در این مطالعه عبارت است از مطالعۀ مردم نگارانۀ میدان هنر ملیله‌کاری معاصر شهر اصفهان (مستندنگاری، آسیب‌شناسی و توصیف مفصل وضعیت موجود) و ارائۀ طرحی نوآورانه (در نقوش و تکنیک( به منظور احیای هنر ملیله‌کاری و تقویت هویت ایرانی اسلامی. برای پاسخ به سؤالات مطالعه و تحقق اهداف پژوهش، روش تحقیق کیفی و سنت مردم‌نگاری انتخاب شد. روش گردآوری داده‌ها نیز شامل مطالعات کتابخانه‌ای، مشاهده و مصاحبۀ نیمه ساختاریافته است. نتایج پژوهش در زمینۀ آسیب‌شناسی ملیله‌کاری مؤید آن است که عواملی نظیر درآمد ناکافی تولیدکنندگان، آگاهی اندک مصرف‌کنندگان، روش‌های ناصحیح تولید ملیله و ورود افراد فاقد صلاحیت در مرحلۀ تولید، کمبود خلاقیت در تولید آثار و رواج کپی‌برداری، خلأ تبلیغات و واردات آثار خارجی مشابه در افول جایگاه این هنر در شهر اصفهان نقش اساسی دارد. همچنین با تأکید بر دو جنبۀ خلاقیت و کاربردی بودن که اساس هنر سنتی است، ایده‌ای خلاقانه با هدف بهبود و احیای این هنر که شامل نو آوری در طرح و ابتکار در تکنیک اجراست، مطرح و نمونه‌هایی از آثار ساخته شده با این الگو ارائه شد. در پایان نیز اهمیت تولید و مصرف آثار ملیله‌کاری به عنوان کالاهای هویتی مهم در راستای تقویت بُعد فرهنگی و تاریخی هویت و احساس تعلق ملی تبیین گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Handicraft as Identity Medium: Filigree Pathology in Isfahan

نویسندگان [English]

  • Arash Hasanpour 1
  • Mohieddin Aghadavoudi 2
1
2
چکیده [English]

Filigree as one of the most important branches of metalwork has been constantly an inseparable, original and cultural handicraft medium representing national identity, Iranian- Islamic values, material and spiritual aspects of traditional and artistic features of Isfahan. In spite of a stunning history, filigree's position regarding the range, the level of artist’s activities, marketing, training process, distribution, and the consumption is worrying. Through the viewpoint of sociology of art, with regard to historical recognition, documentation and pathology of this art in Isfahan, the present study aims at the examination of this art while describing its profound relation to Islamic-Iranian identity. Then it has presented a creative plan to revive this branch of art with respect to its techniques and patterns. The following questions are going to be answered here: How could the field of filigree in Isfahan be described, interpreted, and analyzed through ethnography? How is the present position and condition of filigree in Isfahan? What are the development barriers and pathology? How filigree is recoverable with respect to techniques and operation? What advantages does an innovative plan have? The most important objectives in the present study were the ethnographic study of the contemporary filigree in Isfahan (documentation, pathology, and describing the present problems) and presenting innovative plan (in techniques and patterns) to revive the filigree  and improving Islamic-Iranian identity. To answer the research questions and fulfill the objectives, the qualitative ethnography method was chosen. Data collection included library study, observation, and semi-structured interviews. The findings on filigree pathology revealed that factors such as insufficient income, consumers' lack of awareness, incorrect method of filigree production, incompetent producers, lack of creativity in production, copying, lack of advertisement, and similar imported goods have played important role in the decline of this art. Moreover, by emphasizing two aspects of creativity and function, as the base of traditional arts, creative ideas aiming at improving and revivng this art (which encompass innovation in technique) were introduced and some samples made by this pattern were presented. In the end, the importance of the production and consumption of filigree as an important work of cultural identity were described to improve the cultural and historical dimension and provoke a sense of nationality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Handicraft
  • Identity Medium
  • Filigree
  • Art Pathology

 اب وترابی، علی. 1373 . تحقیقی پیرامون هنر ملیل هکاری در ایران از دیرباز تاکنون. پایا ننامۀ کارشناسی. تهران: دانشگاه هنر
اصفهان.
 احتشامی هون هگانی، خسرو. 1390 . مجری معانی: تعری فنگاری واژ ههای هنری و صناعتی در متون و ادبیات عصر صفوی.
تهران: سوره مهر.
 احمدی، حمید. 1382 . هویت ملی ایرانی: بنیادها، چال شها و بایست هها، نامه پژوهش فرهنگی ) 6(: ۵ 52 .
 اربابی، سمیه، و الهه ایمانی. 1392 . بررسی روند تکامل زیورآلات از دوران هخامنشی تا سلجوقی. پژوهش هنر، سال اول،
) 3(: ۹۵ 100 .
 اشر فپور، عقیل. 1387 . صنایع دستی در گذر تاریخ و فرهنگ. همایش راهکارهای توسعۀ صنایع دستی ایران. دانشگاه هنر
اسلامی تبریز.
 افشار، ایرج. 1387 . نقش صنایع دستی در هویت ملی ایرانیان. همایش راهکارهای توسعۀ صنایع دستی ایران. دانشگاه هنر
اسلامی تبریز.
 الطافی، مصطفی. 7831 . نقش صنایع دستی در حفظ تاریخ تمدن و فرهنگ ملی و اسلامی. همایش راهکارهای توسعۀ صنایع
دستی ایران. دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
 ایمنی، عالیه. 1389 . بیان نمادین در تزیینات معماری اسلامی. کتاب ماه هنر ) 142 (: ۸۶ ۹۳.
 آمیه، پیر. 1372 . تاریخ ایلام. ترجمۀ شیری نبیانی. تهران: دانشگاه تهران.
 بارکر، کریس. 1391 . مطالعات فرهنگی: نظریه و عملکرد، ترجمۀ مهدی فرجی و نفیسه حمیدی. ب یجا: پژوهشکده مطالعات
فرهنگی و اجتماعی.
 تق یپور، حسن. 1390 . هنر حکاکی نقره. چ ۱. تبریز: یاران.
 جوادی یگانه، محمدرضا، و جلیل عزیزی. 7831 . هویت فرهنگی و اجتماعی در بین جوانان. فصلنامه علم یپژوهشی تحقیقات
فرهنگی ایران. سال اول، ) ۳(: ۱۸۳ ۲۱۳.
 حاتم، غلامعلی. و سمیه علیزاده میرارکلائی. « .1393 بررسی تطبیقی هنر ملیل هسازی قبل و بعد از اسلام در ایران ». مطالعات
تطبیقی هنر. سال چهارم، ) 7(: 119  ۱۲۹.
 خداداد، یاسمن اصل، و مهدی فلاح. 1387 . جایگاه تبلیغات در ارتقای منزلت محصولات صنایع دستی کشور. همایش
راهکارهای توسعۀ صنایع دستی ایران. دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
 خلیلی، ناصر. 1386 . انگشتر یها )جلد نهم از گزیده دوازده جلدی مجموعه هنر اسلامی. ترجمۀ غلامحسین علی مازندرانی(.
شماره 1  پاییز و زمستان 96
93
تهران: کارنگ
 دادور، ابوالقاسم، نازنین قری بپور و فریبا عر بنیا. 1394 . جستاری در سنت و مدرنیسم و تأثیر آن بر صنایع دستی. چ ۱. تهران:
دانشگاه الزهرا)س(.
 دهخدا، عل یاکبر. 1377 . لغ تنامه دهخدا )ج 11 (، تهران: دانشگاه تهران.
 رحمتی، محمدحسین. 1387 . سهم طراحی در کیفیت و رونق صنایع دستی. همایش راهکارهای توسعه صنایع دستی ایران.
دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
 روا نبخش، محمدحسین. 1392 . صنایع دستی بخشی از هویت ملی ایرانیان. سایت تبیان زنجان. گردآوری گروه هنر سایت
تبیان زنجان.
 شورای عالی انقلاب فرهنگی. 1389 . شاخ صهای راهبردی ابعاد و مؤلف ههای فرهنگی. کارگروه تدوین شاخ صهای فرهنگی.
ویرایش سوم.
 شیخاوندی، داور. 1380 . ناسیونالیسم و هویت ایرانی. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران )باز(.
 صدر، ابوالقاسم. 1386 . دائر ةالمعارف هنرهای صنایع دستی و حرف مربوط به آن. تهران: سیمای دانش.
 ضیاءپور، جلیل. 1344 . زیورهای زنان ایران از دیرباز تاکنون. تهران: فرهنگ و هنر.
 طباطبایی، نسرین. 1388 . واژ هنامۀ توصیفی طلا و جواهرسازی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی مطالعات فرهنگی.
 عبادیان، محمود. 1383 . پدیدارشناسی هنر و جهان یشدن: هویت در مناسبت با هنر. زیباشناخت ) 11 (: 7 ۱۲.
 عنایت، توفیق. 1387 . عناصر فرهنگ و هویت ایرانی در هنر اسلامی. کتاب ماه هنر ) 32 (: 33 .
 فریه. ر. دبلیو. 1374 . دربارۀ هنر ایران. ترجمۀ پرویز مرزبان. تهران: فرزان.
 فکوهی، ناصر. 1389 . بازار صنعتی هنرهای قوم یمحلی: سازوکارهای یک استراتژی برای انسجام و همسازی هویتی. مجموعه
مقالات اولین و دومین ه ماندیشی انسا نشناسی هنر.
  . 1392 . انسا نشناسی هنر، زیبایی، قدرت، اساطیر. تهران: ثالث.
 قجریان، امید. 1387 . راهکارهای توسعۀ صنایع دستی در ایران. همایش راهکارهای توسعۀ صنایع دستی ایران. دانشگاه هنر
اسلامی تبریز.
 کفیلی، نگار. 1386 . آسی بشناسی و مستندسازی هنر ملیل هکاری طلا در تبریز. آینۀ خیال ) 1(: 66  ۷۳.
 مجیری، شهره. 1385 . بررسی و مقایسۀ ملیلۀ اصفهان و زنجان. پایا ننامۀ کارشناسی. اصفهان: دانشگاه پیام نور اصفهان.
 محمدپور، احمد. 1390 . ضد روش. تهران: جامع هشناسان.
 معقولی، نادیا، علی شی خمحمدی و حسی نعلی قبادی. 1391 . تحلیل جامع هشناسانۀ هویت ملی و مؤلف ههای آن در فیل مهای
بهرام بیضایی. نشریۀ جامع هشناسی هنر و ادبیات ) 2(: 115  ۱۳۴.
 معین، محمد. 1371 . فرهنگ فارسی معین. تهران: سرایش.
 منتظرقائم، مهدی. 1379 . رسان ههای جمعی و هویت. فصلنامۀ مطالعات ملی. سال دوم، ) 4(.
 نصر، سید حسین. 0631 . عالم خیال و مفهوم فضا در مینیاتور ایرانی. فصلنامۀ هنر ) 26 (: 79  ۸۶.
 نعمتی بابای لو، علی. 1387 . مستندسازی هنرهای صناعی؛ اهمیت و راهکارها. همایش راهکارهای توسعۀ صنایع دستی ایران.
دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
 هوشیار، مهران. 1387 . تأثیر تکنولوژی بر هویت هنرهای سنتی )صنایع دستی و نقش آن در فرهنگ، حفظ هویت ملی و
باورهای دینی(. همایش راهکارهای توسعۀ صنایع دستی ایران. دانشگاه هنر اسلامی، تبریز.
 یاوری، حسین. 1384 . تجلی نور در هنرهای سنتی ایران. تهران: سوره مهر.
- Hornby, Albert Sidney. 2004. Oxford advanced dictionary, Tehran: jangle.
- Jenkins, Richard. 2004. Social Identity. London: Routledge.