مطالعه ی طرح و الگوی پارچه‌های زربفت دوره صفوی (مطالعه موردی: طراحی نقش انسان)

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شهرکرد (نویسندۀ مسئول).

2 دانشجوی دکترای پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده پژوهش‌های عالی و کارآفرینی.

چکیده

پارچۀ زربفت منسوجی است که تارش از جنس ابریشم و در پود آن طلا یا سیم به کار رفته است. بافت این منسوج از دورۀ هخامنشی شروع و با افزودن نقوش متنوع همراه با تکامل ذهنی و دستگاهی در دورۀ ساسانی کامل شد. این دستبافته در دورۀ تیموری با جلوه‌های تزیینی در معرض توجه قرار گرفت. در ادامه، متأثر از جلوه‌های روایی و تصویرگرایانۀ نگارگری ایرانی، با حاکمیت نقش انسان، سبک خاصی ظهور یافت که در دورۀ صفوی به اوج کمال خود رسید. این تحقیق می‌کوشد با شیوۀ توصیفی‌ تحلیلی و نیز تطبیق نمونه‌های فاخر، الگو و نقشۀ نمونه‌هایی را که شکل انسان در آنها به کمال فنی و طراحی رسیده است، در ابعاد مختلف مورد مطالعه قرار دهد. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد پارچه‌های زربفت ایرانی با توجه به طراحی نقوش انسانی که عمدتا به دو صورت قابی و بدون قاب، با روش الگوبرداری کلی، ساده و انعکاسی همراه با تزیینات گیاهی و حیوانی با موضوعات مختلف، روی پارچه نمود یافته، متمایز و شاخص شده است. به نظر می‌رسد با شناخت دقیق ابعاد خاصی همچون «آنالیز خطی طرح‌های انسانی» و «تزیینات مکمل» می‌توان زربفت دورۀ صفوی را «الگوی دلالتگر» چربش وجه هنری و «زیبایی‌شناسی تزیین» در دستبافته‌های ایرانی نسبت به وجه کاربردی آن قلمداد کرد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Model and Pattern of Safavid Brocaded Textiles (Case Study: Human Shape Designs)

نویسندگان [English]

  • hossein ebrahimi naghani 1
  • Nahid Jafari Dehkordi 2
1
2
چکیده [English]

Brocaded textile is made of gold or silver threads. This textile was produced during the Achaemenid period and in the Sassanid era, various designs were added, hence the evolution of this fabric proceeded. It was very much considered in the Timurid period with decorative effects and then was influenced by the narrative and illustrative aspects of Persian painting. With the domination of human image, a special style emerged that reached its peak in beauty during the Safavid period. This research tries to study in descriptive-analytical methodology and by the selection of fine examples the model and patterns of the samples that contain human forms. The findings of the research show that Iranian brocaded textiles, with regard to those having human forms, are so distinguished among other kinds of fabrics. Such textiles have been produced in two types: framed and frameless. They can also be seen in reflexive and reflective methods of decoration with plant and zoomorphic designs. It seems by acquiring sound knowledge of certain dimensions and concepts such as "linear analysis of human designs" and "complementary decoration", it would be understood that Safavid brocaded textiles convey a domination of "artistic value" and "decorative aesthetics" in Persian fabrics in compare to their practical function. The Brocaded textiles of Safavid period, with an emphasis on human forms, reflect the human-centered characteristics of the art of this period. It can be argued that the artists of this era competed with contemporary painters. The themes and general structure of the Safavid brocaded textiles, which are dominated by human shapes and designs, are mainly the application of decorative effects and the combination of domestic, wild and mythological animals, birds, trees and plants. Among these forms are the themes of romance, arrogance, hunting, gardening, and religion, with various methods of generalization, simple and reflective in the form of a frame and without frame. It should be noted that specific characteristics of these fabrics, the patterning method and the reverse motion rhythm are seen in multi-rowed fabrics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Brocaded Textiles
  • Safavid Brocaded Textiles
  • model
  • pattern
  • Human Form

 آژند، یعقوب. 1393 . مکتب نگارگری اصفهان. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وابسته به اوقاف و امور خیریه، مؤسسۀ متن
فرهنگستان هنر.
 آکرمن، فیلیس. 1363 . نساجی سنتی در ایران قرن 15 و اوایل 16 . ترجمۀ فروهر نورماه و زریندخت صابرشیخ، تهران: صنایع
دستی.
 الوند، احمد. 1342 . صنعت نساجی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: انتشارات دانشکده صنعتی )پلی تکنیک تهران(.
 ایرانشهر. 1343 . کمیسیون ملی یونسکو، شمارۀ 22 .
 بنایی، امین و همکاران. 1390 . صفویان. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: انتشارات مولی.
 بهشت یپور مهدی. 1343 . تاریخچۀ صنعت نساجی ایران از دورۀ افسان های تا پایان دورۀ صفویه. تهران: انتشارات اکونومیست.
 بیکر، پاتریشیا. 1385 . منسوجات اسلامی. ترجمۀ مهناز شایست هفر. تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی.
 پوپ، آرتور اپهام، و فیلیس آکرمن. 1380 . شاهکارهای هنر ایران. اقتباس و نگارش دکتر پرویز ناتل خانلری. تهران: انتشارات
علمی و فرهنگی.
 پور پیرار، ناصر، و س. ماسلنیتسا. 1374 . هنر ایران گزیدهای از مجموعه موز ههای شرق. تهران: نشر کارنگ.
 حصوری، علی. 1381 . مبانی طراحی سنتی. تهران: نشر چشمه.
 حلیمی، محمدحسین. 1381 . اصول مبانی هنرهای تجسمی، تهران: انتشارات احیاء کتاب.
 داندیس، دنیس. ای. 1394 . مبادی سواد بصری. ترجمۀ محمد حامد مسیح تهرانی. تهران: انتشارات سروش دانش.
 دهخدا، عل یاکبر. 1377 . لغتنامه دهخدا. تهران: انتشارات روزنه.
 دیماند، موریس اسون. ) 1365 (. راهنمای صنایع اسلامی. ترجمۀ عبدالله فریار. ]تهران؟[: انتشارات علمی فرهنگی.
 روحفر، زهره. 1392 . نگاهی بر پارچ هبافی دورۀ اسلامی. تهران: انتشارات سمت.
 سیوری راجر. 1374 . ایران عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
 شاردن، ژان. 1374 . سفرنامه. ترجمۀ اقبال یغمایی. تهران: انتشارات توس.
 غیبی، مهرآسا. 1378 . هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: انتشارات هیرمند.
 فریه، دبیلور. 1374 . هنرهای ایران. ترجمۀ پرویز مرزبان. تهران: نشر فرزان.
 فردوسی، ابوالقاسم. 1382 . شاهنامه )بر اساس چاپ مسکو(. تهران: انتشارات اندیشۀ عالم.
 فیگوئروا، دن گارسیا. 1363 . سفرنامه دن گارسیا فیگوئروا. ترجمۀ غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.
 کنبی، شیلا. 1385 . هنر و معماری صفویه. ترجمۀ مزدا موحد. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
  . 1386 . عصر طلایی هنر ایران. ترجمۀ حسن افشار. تهران: نشر مرکز.
 کونل، ارنست. 1367 . هنر اسلامی. ترجمۀ هوشنگ طاهری. تهران: انتشارات گستره.
 طالبپور، فریده. 1396 . تاریخ پارچه و نساجی در ایران. تهران: انتشارات مرکب سفید دانشگاه الزهرا.
 محمدحسن، زکی. 1388 . هنر ایران در روزگار اسلامی. ترجمۀ محمدابراهیم اقلیدی. تهران: انتشارات اقبال.
 مصاحب، غلامحسین. 1381 . دایرةالمعارف فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
 مک داول، مک الگروو. 1374 . نساجی در هنرهای ایران. زیر نظر فریه، ترجمۀ پرویز مرزبان. تهران: انتشارات فرزان روز.
 موزۀ حرم حضرت معصومه)س(.
 موزۀ دفینۀ تهران.
 موزۀ ملی ایران.
سال اول، شماره 2، بهار و تابستان 97
52
 نیکونژاد، محبوبه، و حمید صادقیان. 1387 . طلای بدون زر؛ گذری بر زر یبافی ایران. شهر کرد: انتشارات دانشگاه شهر کرد.
Patterns and Weaves: Safavid Lampas and Velvet :Carol Textiles and Society .Bier
بازبینی شده از سایت http://www.textileasart.com/woven.htm Nov.2017
www.britishmuseum.org
www.Broclyn museum.org
www.clevelandart.org
lacma.org.www.collection
www.collection.cooperhewitt.org
http://deliver.odai.yale.edu/c
www.davidmus.dk
www.dnp.co.jp
www.H&H Galary
www.gwu.edu
www.hermitage museum.org
www.home.earthlink.net
www.met museum.org
www.mfa.org
http://palazzoducale.visitmuve.it/wp-content/uploads/2013/01/01-shas-abbas1.jp
www.textileasart.com
www.vam.ac.uk
https://www.harvardartmuseums.org/collections/object/217206?position=2018