مقایسه‌ای میان خرمهره در ایران و آثار مشابه آن در مصر باستان

نویسندگان

1 کارشناس ارشد هنر اسلامی، دانشکدۀ معماری و هنر دانشگاه کاشان (نویسندۀ مسئول).

2 استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان.

چکیده

اهمیت رنگ فیروزه‌ای در ایدئولوژی‌های باستانی، صنعتگران را به ساخت اشیائی با این رنگ ترغیب می‌کرد. سنگ فیروزه از دوران باستان توجه ایرانیان و مصریان را به خود جلب کرد و رنگ فیروزه‌ای مفهومی نمادین یافت. بررسی تعدادی از آثار بدل‌چینی فیروزه‌ای‌ رنگ متعلق به مصر باستان، شباهت چشمگیر میان شیوۀ تولید آنها و خرمهره‌های ایرانی را نشان می‌دهد. در طول دهه‌های اخیر و در پی اکتشافات باستان‌شناسان، خرمهرۀ ایران و آثار مشابه آن در مصر باستان بیشتر از گذشته مورد توجه محققان قرار گرفته‌اند، اما تاکنون مقایسه‌ای میان این تولیدات صورت نگرفته است. در پژوهش حاضر که به‌شیوۀ تاریخی تطبیقی و با بهره‌گیری از روش کتابخانه‌ای و میدانی انجام گرفته است، زمینه‌هایی چون زمان پیدایش، شیوه‌های تولید و جایگاه آثار مذکور در فرهنگ‌های ایرانی و مصری بررسی شده‌اند. مقایسۀ تطبیقی این تولیدات نشان می‌دهد که پیدایش آنها در هر دو تمدن سابقه‌ای طولانی دارد، اما شواهدی قاطع از تأثیر ایران بر مصر یا برعکس، در ساخت این آثار به دست نیامده است. در تولیدات هر دو کشور، مهره‌های زینتی، تعویذها، طلسم‌ها، ظروف، پیکره‌ها، نظرقربانی‌ها و کاشی‌های دیواری مشاهده می‌شود، اما مهر‌های استوانه‌ای تنها از ایران و زیورآلات کوچک مثل انگشترها تنها از مصر به دست آمده‌اند. این تولیدات که به تقلید از سنگ فیروزه ساخته می‌شدند، در ایران با تیشتر و در مصر باستان با الهۀ هاثور مرتبط بودند. عنصر اصلی سیلیس و استفاده از ترکیبات قلیایی برای ساخت لعاب، نقطۀ اشتراک این آثار است و در ترکیبات لعاب و شیوۀ لعابکاری آنها تشابهاتی دیده می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparison between Kharmohre in Persia and Corresponding works in Ancient Egypt

نویسندگان [English]

  • encieh mousavi viaye 1
  • abbas akbari 2
1
2
چکیده [English]

The importance of turquoise color in ancient ideologies encouraged craftsmen to build objects in that color. Turquoise stones have been admired by Persians and Egyptians since antiquity, bearing a symbolic meaning due to their color. Examination of a number of ancient Egyptian turquoise faience works reveals a remarkable similarity between their methods of production with those of the Persian Kharmohreh (handmade glass/ceramic beads). Over the past decades, the Persian Kharmohreh and similar works in ancient Egypt have attracted the attention of an unprecedented number of researchers as a result of archaeological discoveries, but a comparison has yet to be made between the two. In the present study, carried out in historical - comparative methodology by using desk and field research techniques, such areas as creation time, production methods, and discovery sites of these works were taken into account in Persian and Egyptian cultures. Comparison of these artifacts pointed to their long-lasting history in both civilizations. However, no conclusive evidence was found regarding the Iranian influence on corresponding Egyptian artifacts or vice versa. The artifacts of both civilizations included ornamental beads, amulets, talismans, vessels, figurines, mascots, and wall tiles. However, cylindrical seals and personal adornment such as rings were produced exclusively in Persia and Egypt, respectively. These products were made to imitate turquoise stones and were, respectively, associated with the Persian deity, Tishtrya, and the Egyptian goddess, Hathor. The main element of silica and the use of alkali compounds for glazing was the common feature in these works, while other similarities in the glazing compounds and glazing methods were also distinguished.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kharmohre
  • Egyptian Blue
  • Iran
  • Ancient Egypt
  • Turquoise

 بحران یپور، علی. « .1388 اصناف و صنایع در بازار شیراز در سد ههای هفتم و هشتم هجری ». تاریخ ایران ) 62 (: 1 26 .
 جوهری نیشابوری، محمد بن ابی البرکات. 1383 . جواهرنامۀ نظامی. به کوشش ایرج افشار با همکاری محمدرسول دریاگشت.
تهران: میراث مکتوب.
 حسینی، سید حبیب، هادی بهنود، و غلامحسین براتعلی. 1387 . دائرةالمعارف عمومی رشته های صنایع دستی ایران ) 1(.
تهران: ناشر مؤلف.
 دشتکی، منصور ب ن محمد. ۱۳۸۶. گوهرنامه: دربارۀ احجار کریمه و دیگر مواد معدنی. ب هاهتمام منوچهر ستوده. تهران: مرکز
پژوهشی میراث مکتوب.
 رویانی، وحید. « .1389 پیشینۀ اساطیری فیروزه در ادبیات فارسی ». فصلنامۀ علم یپژوهشی تاریخ ادبیات ) 64 (: 117  132 .
 ریاضی، محمدرضا. 1375 . فرهنگ مصور اصطلاحات هنر ایران. تهران: مع او نت پژو هش ی دا نش گ ا ه ا لزه را) س(.
 سید صدر، سید ابوالقاسم. 1386 . دائرةالمعارف هنرهای صنایع دستی و حرف مربوط به آن. تهران: سیمای دانش.
 علاءالدینی، احمدرضا، و آناهیتا مقبلی. « .1392 فناوری بومی تولید خرمهره و فناور یهای غیربومی مشابه ». فصلنامۀ
پژوهش هنر ) 3(: 85  90 .
 علیون، صمد، و علی صدرائی. 1389 . مجموعه مقالات کاو شهای پروژۀ حسنلو. گردآوری و ترجمه. جلد اول. تهران:
انتشارات گنجینه هنر.
  . 1389 . مجموعه مقالات شهر تاریخی حسنلو. گردآوری و ترجمه. جلد دوم. تهران: انتشارات گنجینه هنر.
 فراحمدی، نوشین. 1391 . فیروزه. تهران: پازینه.
 قجریان، امید. « .1388 خرمهره: فناوری ساخت ». فصلنامۀ پل فیروزه. س ۶ ) 18 (: 125  130 .
 کاشانی، ابوالقاسم عبدالله. 1345 . عرایس الجواهر و نفایس الاطایب. ب هکوشش ایرج افشار. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
 کامبخش فرد، سی فالله. 1379 . سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر. تهران: ققنوس.
 گلاک، جی، و سومی هیراموتو گلاک. 1355 . سیری در صنایع دستی ایران. تهران: بانک ملی ایران.
 مصباح ینیا، عل یمحمد، مجید رشیدی هویه، و مهدی شفیعی آفارانی. « .1392 تولید سیستماتیک گونه ای سرامیک با لعاب
پودری: بررسی ریزساختاری و اپتیکی ». مجموعه مقالات نهمین کنگرۀ سرامیک ایران.
 ملک شهمیرزادی، صادق. 1375 . مبانی باستان شناسی ایران بین النهرین مصر. چ ۲. تهران: انتشارات مارلیک.
 میرشفیعی، سید محمد، و زهرا امانی. « .1395 بررسی تطبیقی روند تولید سرامیک فیروز های معاصر ایران در مناطق بومی
تبریز ». شهرضا و قم. نخستین همایش بی نالمللی هنر و صناعات در فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی با تأکید بر هنرهای رو
به فراموشی. اصفهان: ارائه پوستری.
 میرهادی، بهزاد. « .1377 راز تکنیک لعاب دهی خرمهره در ایران باستان ». نشریۀ شیشه ) 19 (: 45  46 .
 نوروز یطلب، حمیدرضا. « .1386 خرمهره؛ مظهر رنگ جادویی ». نشریۀ پژوهشی هنر و مردم ) 7(: 46  49 .
 واتسون، آلیور. 1382 . سفال زرین فام ایرانی. ترجمۀ شکوه ذاکری. تهران: انتشارات سروش.
 وولف، هانس ای. 1372 . صنایع دستی کهن ایران. ترجمۀ دکتر سیروس ابراهیم زاده. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب
اسلامی.
 یاوری، حسین، ابوالقاسم سعادتمند، و نازیلا عبدی. 1393 . خرمهره؛ تجلی درخشان فیروزه ای در هنر ایرانی. تهران: سایه بان
هنر.
 یدقار، علی. « .1385 خرمهره؛ مروارید فیروزه ا یرنگ باستانی ایران ». مجموعه مقالات کنگره بی نالمللی هنرهای اسلامی و
صنایع دستی. گردآورنده دفتر سازما نهای بی نالمللی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی. تهران: انتشارات بی نالمللی الهدی،
391  395 .
Andrews, Carol. 1996. Ancient Egyptian Jewellery, London: British Museum Press. سال
اول، شماره 2، بهار و تابستان 97
80
Chapple, James. 1991. The potter’s complete book of clay and glazes. Second Edition, Watson-Guptill 
Publications: Original from the University of Michigan.
Muller, Hans Wolfgang, and Eberhard Thiem. 1999. The Royal Gold of Ancient Egypt, L.B. Tauris. 
Nicholson, Paul T., and Ian Shaw. 2006. Ancient Egyptian Materials and Technology, Fourth printing, 
Cambridge university press.
Reeves, Carl Nicholas. 2000. Ancient Egypt The Great Discoveris, Thames and Hudson. 
Robins, Gay. 2000, The Art Of Ancient Egypt, London: British Museum press. 
Vassilika, Eleni. 1995. Egyptian Art. New York: Press Syndicate of The University of Cambridge.