بررسی ویژگی های هنری و نمادین پنج جقه ی سلطنتی قاجار موجود در خزانه جواهرات ملی ایران

نویسندگان

1 کارشناس ارشد صنایع دستی (نویسندۀ مسئول).

2 دانشیار دانشگاه هنر.

چکیده

جواهرات و زینت‌آلات در بین شاهان ایرانی، جایگاهی ویژه داشتند و هر پادشاهی تمام سعی خود را معطوف به آن می‌کرد که بهترین زیورآلات و جواهرات را جمع‌آوری کرده یا به دست سازندگان حرفه‌ای بسپارد تا از لحاظ اجتماعی و اقتصادی، به شکوه و عظمت سلطنت خویش بیفزاید. همچنین داشتن زیورآلات زیاد دلیلی بر داشتن پادشاهی‌ای عظیم و باشکوه بود. بنابراین شاهان مختلف ایران در طول تاریخ، گنجینه‌ای عظیم را گردآوری کردند. بخشی از این جواهرات در حال حاضر در خزانۀ جواهرات ملی نگهداری می‌شود. یک نمونه از آثار ارزشمند آن مجموعه، جقه‌ها هستند؛ زیوری سلطنتی که برای تزیین کلاه و تاج شاهان مورد استفاده بوده است. هدف از نگارش این مقاله، شناخت ویژگی‌های نمادین و هنری جقه‌های این مجموعه است که به روش توصیفی تحلیلی و شیوۀ گردآوری داده‌ها با استفاده از مشاهدۀ مستقیم آثار خزانۀ جواهرات ملی ایران، مشاهدۀ تصاویر جقه‌ها و بهره‌گیری از منابع و اسناد معتبر و مطالعات کتابخانه‌ای صورت گرفته است. نتایج حاکی از آن است که شاهان و برگزیدگان، بدین منظور از جقه استفاده می‌کرده‌اند که از نیروهای ماورایی و خدایی بهره‌مند شوند. با بررسی نمادهای موجود در جقه‌ها فهمیده می‌شود که ساختار و فرم اولیۀ آنها، همگی از طبیعت نباتی و نمادهای فرّ شاهی نشئت گرفته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Artistic and Symbolic Features in Five Royal Qajar Aigrettes in the National Treasury of Iran

نویسندگان [English]

  • Shaghayegh Zamani Tehrani 1
  • Seyed Saeed Seyed Ahmadi Zavieh 2
1
2
چکیده [English]

The Iranian kings have valued jewels and ornaments greatly and any king has attempted to collect the best ornaments and jewels entrusting them to professional craftsmen to enable kings by this way to increase their imperial glory socially and economically. It was also thought that more ornaments mean a great and glorious kingdom. Therefore, different Iranian kings have collected a tremendous treasury some part of which is kept in the National Treasury of Iran. Of the invaluable works preserved in this collection are the aigrettes that are considered imperial ornaments having been used for decorating the hats and crowns of the kings. This article aims at realizing the artistic and symbolic features of this collection and is performed through a descriptive- analytic method. The process of collecting data was fulfilled by way of directly observing the pieces in the mentioned treasury, observing pictures taken from the aigrettes and using credible resources, documents and library studies. Results indicate that the kings used the aigrettes for the purpose of enjoying supernatural and divine powers. Studying the extant symbols on the aigrettes, we find out that the initial form and structure of them have been derived from the plant nature and the king's symbols of glory.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aigrette
  • National Treasury of Iran
  • King's Glory
  • Plant Nature

 ابریشمی، محمدحسن. « .1382 گل در فرهنگ ایرانی: تاج گل، بساک و گرزن، بت هجقه ». مجلۀ گزارش ) 145 (: 13  18 .
 ارجمند اینالو، مهدی. « .1387 آموزش در هنرهای سنتی ایران: گذری بر گوهرشناسی و آموزش گوهرتراشی ». مجلۀ آینۀ
خیال ) 11 (: 136  146 .
 استروناخ، دیوید. 1379 . پاسارگاد. ترجمۀ حمید خطیب شهیدی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
 افروغ، محمد. « .1388 عقلانیت در هنر ایرانی، نگاهی به درخت سرو و هویت نگارۀ بت هجقه ». نشریۀ کتاب ماه هنر ) 128 (:
42  47 .  بختورتاش، نصر تالله. 1383 . تاریخ پرچم ایران)درفش ایران از باستان تا امروز(، تهران: نشر بهجت.
سال اول، شماره 2، بهار و تابستان 97
93
 بخشی، امیرفرهاد. 1382 . بررسی نقوش گیاهی در هنر قبل از اسلام، پایا ننامۀ کارشناس یارشد رشتۀ ارتباط تصویری، تهران:
دانشگاه هنر.
 برادران، مریم. « .1392 بت هجقه، سرو خمیدۀ ایرانی »، مجلۀ تحقیقات فرهنگی ) 14 (: 109  132 .
 بهزادی، نینا. 1384 . بررسی نقوش گیاهی و جانوری هنر هخامنشی. تهران: نشر دانشگاه آزاد اسلامی)شهر ری(.
 بیانی، مهدی. 1348 . پانصد سال تاریخ جواهرات سلطنتی ایران، تهران: نشر بانک مرکزی ایران.
 پولاک، یاکوب ادوارد. 1361 . سفرنامۀ پولاک «ایران و ایرانیان »، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
 تشنگام، وی.بی.مین و ای.دی. 1350 . جواهرات سلطنتی ایران. تهران: نشر بانک مرکزی ایران.
 دهخدا، عل یاکبر. 1377 . لغ تنامۀ دهخدا. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
 دوستخواه، جلیل. 1375 . اوستا، کهن ترین سرودهای ایرانیان. تهران: انتشارات مروارید.
 خدایی، محمدزمان، صادق کریمی، و مهدی یاراحمدی. « .1387 نگاهی به سیر تحول و نمادینگی بته و جقه »، فصلنامۀ
تحقیقات فرهنگی ) 2(: 109  132 .
 خزائی، محمد. « .1386 نقش نمادین طاووس در هنرهای تزیینی ایران ». کتاب ماه هنر ) 111 و 112 (: 12  ۱۶.
 رهبرگنجه، تورج. « .1385 نیلوفر آبی در هنر ایران باستان ». کیهان فرهنگی ) 238 (: 34  37 .
 زنگی، بهنام. « .1392 کارکرد و جایگاه جواهر و زیورآلات در نقاش یهای دورۀ قاجار ». مجلۀ پژوهش هنر ) 3(: 47  56 .
 سودآور، ابوالعلاء. 1384 . فرّه ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان، تهران: نشر نی.
 شوالیه، ژان، و آلن گربران. 1385 . فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: انتشارات جیحون.
 شهبازی، ع.شاپور. 1351 . شاهنشاهان و سن تهای ایرانیان، تهران: نشر وزارت فرهنگ و هنر ادارۀ کل نگارش.
 شهبازی، شاهپور. 1375 . شرح مصور تخ تجمشید، تهران: نشر سازمان میراث فرهنگی.
 صفا، ذبی حالله. 1346 . آیین شاهنشاهی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
 صالحی کاخکی، احمد، و امینه نظری اصطهباناتی. « .1389 تأملی در منشأ نقش بت هجقه »، نامۀ هنرهای تجسمی و کاربردی
) 6(: 91  105 .
 طباطبایی اردکانی، نسرین. 137۵ . پرنیان هف ترنگ )جستاری پیرامون عدد هفت در هنر و فرهنگ(، پایا ننامۀ کارشناس یارشد
رشتۀ پژوهش هنر، تهران: دانشگاه هنر.
 عطروش، طاهره. 1385 . بت هجقه چیست؟، ترجمۀ مرتضی ترسلی، تهران: نشر فرهنگی هنری سی بال هنر.
 عربشاهی، محمد. 1391 . عصر جواهرات، تهران: نشر ترانه.
 قربانی، منصور. 1382 . سن گها و کان یهای گرانبها )گوهرها( و جایگاه آ نها در ایران، تهران: ناشر آرین زمین.
 قربانی، فهیمه. 1387 . نقش شمسه و مفهوم آن در هنر ایران، دوران اسلامی )مطالعۀ موردی: شمسۀ هش تپرَ(، پایا ننامۀ
کارشناس یارشد رشتۀ صنایع دستی، تهران: دانشگاه هنر.
 کاشانی، ابوالقاسم عبدالله. 1345 . عرایس الجواهر و نفایس الاطایب. ب هکوشش ایرج افشار. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
 محمدی، محمدحسین، و نازیلا فرمانی انوشه. 1391 . فرهنگ احجار کریمه و معدن یها در ادبیات فارسی، تهران: نشر زوّار.
 کو هنور، اسفندیار. 1381 . دایرةالمعارف هنرهای سنتی ایران )جایگاه نقوش نمادین یا سمبلیک در هنرهای سنتی ایران(، تهران:
نشر نور حکمت.
 مک ینژاد، مهدی. 1388 . گنجین ههای ازیادرفتۀ هنر ایران )جلد دوم: هنرهای صناعی(، تهران: مؤسسۀ تألیف و ترجمه و نشر
آثار هنری «متن .»
 مجی دزاده، یوسف. ۱۳۷۰. تاریخ و تمدن ایلام، تهران: نشر دانشگاهی.
 نادری، سمیه. « .1390 جایگاه نقش بت هجقه در تزیینات تاج شاهان قاجار )جیغه( »، کتاب ماه هنر ) 162 (: 58  63 .
 هینتس، والتر. ۱۳۸. دنیای گمشدۀ عیلام، ترجمۀ فیروز فیروزنیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- Diba .Layla s. 1998. Royal Persian Paintings:The Qajar Epoch .New york .Brooklyn Museum of Art.
سال اول، شماره 2، بهار و تابستان 97
94
- www.ancientresource.com
- www.museumsyndicate.com