نقش شهریاران صفوی در پیشرفت صنعت پارچه‌های ابریشمین ایران

نویسندگان

1 مربی، عضو هیئت علمی دانشکده هنر، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

2 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.

چکیده

شهریاران صفوی به‌عنوان عاملان تأثیرگذار در رشد و شکوفایی فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران، پس از دوران طولانی ‌مدت آشوب و فترت پیش از خود قلمداد می‌شوند. هنر بافت پارچه‌های ابریشمین، یکی از مواردی است که در پرتو توجه و حمایت بزرگان صفوی بالندگی یافت. آشنایی با چگونگی رشد ابریشم‌بافی در دوران صفوی، ما را در درک درست هنر این دوره یاری می‌کند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و تاریخی و با مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی، گسترش هنر و صنعت بافت پارچه‌های ابریشمین تحت حمایت همه‌جانبۀ بزرگان صفوی را مورد کنکاش قرار می‌دهد. این‌که پشتیبانی اشراف و شاهزادگان صفوی چه نقشی بر پیشرفت پارچه‌های صفوی داشته است؟ و حوادث و رویدادهای دوران صفوی چه تأثیری بر توسعه پارچه‌های آن عصر داشته‌اند؟ سوالاتی هستند که نگارندگان تلاش دارند با هدف شناسایی عوامل و زمینه‎های شکوفایی پارچه‎های ابریشمین دوره صفوی به آن‌ها پاسخ دهند. جامعه آماری این پژوهش مشتمل بر 13 نمونه ابریشم صفوی می‌باشد که از مجموعه‌ها و موزه‌های خارج از کشور گردآوری و انتخاب شده‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در دوره زمامداری پادشاهان دورۀ صفویِ علاقه‌مند به پارچه‌بافی از جمله شاه ‎اسماعیل اول، شاه‌ طهماسب اول، شاه‌ عباس ‌اول، شاه‌ عباس‌ دوم و شاه سلطان ‌حسین، گرایش به باززنده‌سازی شکوه ایران باستان و جاه‌گرایی بزرگان و مال‌داران و هم‌چنین نیازهای بازار داخلی و خارجی، بر رشد و پیشرفت ابریشم‌بافی افزود. در این میان، بیش از همه شَمِّ اقتصادی شاه‌ عباس اول در ارتقاء سطح کیفی و کمّی ابریشم‌بافی مؤثر بود و با پشتیبانی همه جانبۀ وی و البته صدور این بافته‌ها، علاوه بر اعتلا بخشیدن به این هنر اصیل و سنتی، بر اعتبار و ثروت کشور افزوده شد. برخی عوامل در رشد و پیشرفت این صنعت اهمیت داشتند که می‌توان به زمینه‎های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی اشاره نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Safavid Kings in the Development of Silk Fabrics Industry in Iran

نویسندگان [English]

  • Taqi Hamidimanesh 1
  • Nāhid Ja’fari Dehkordi 2
1
2
چکیده [English]

The Safavid kings had a fairly influential role in Iran’s cultural, economic and social prosperity after a long era of turmoil and recession. The art of weaving silk fabrics is one of the examples that grew up in light of the attention and support of the Safavid officials. During the Achaemenid era, Iranians were aware of the mystery of silkworm and silk threads that came from China to Iran. Such a material was converted to woolen fabrics, colorful flax and silk textiles in weaving centers such as Balkh, Hamadan and Shushtar. In any case, it is certain that silk came from China to Iran. It should also be noted that the life of such products in Iran was much shorter than that of other fibers, but the taste and skills of the Iranian and the use of the designs by creative painters as well as the growing support of the royal court brought about the creation of great masterpieces. Such woven fabrics were not only attractive as gifts, but also as ceremonial and basic commodities for the evaluation of other products. The Safavid kings actually supported this craftsmanship, and they regarded this material as the majesty of their kingdom and glory.
Another important feature in the Safavid era was the creation of artistic centers under the authority of the court and the close connection between miniature painting and textiles. Recognizing how silk weaving developed in the Safavid era helps us understand this industry better. Therefore, the present study investigates the weaving of such fabrics under the full support of the officials of the Safavid dynasty through a descriptive-analytical methodology.  
The questions to be answered in this research are as follows: How did the support of the aristocracy and the princes of Safavids lead to the development of silk industry in this period? How did the events during the Safavid era affect the development of the fabrics? The statistical population of this study consists of 13 samples of Safavid silk fabrics collected from select collections and museums abroad.
The results indicate that the tendency of the Safavid kings to revive the glory of ancient Iran and the ambitions of officials and the elite, as well as the needs of the domestic and foreign markets added to the prosperity of silk weaving at that time. In the meantime, Shāh Abbās’s role was most influential in raising the quality and quantity of silk, and by his full support and, of course, the export of such woven fabrics, besides patronizing this traditional art, he managed to add to his country’s credit and wealth. Here some factors are considered so important in the growth and development of this industry, namely the domestic, regional and international realtions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid Era
  • Iranian Art
  • Textile Industry
  • Safavid Kings
  • Silk Fabrics
 
- ابراهیمی ناغانی، حسین، و ناهید جعفری دهکردی. 1397. «مطالعه طرح و الگوی پارچه‌های زربفت دوره صفوی (مطالعه موردی: طراحی نقش انسان).» دو فصلنامه علمی هنرهای صناعی ایران. 1 (2): 25-52.
- اتینگهاوزن، ریچارد، و احسان یارشاطر. 1379. اوج‌های درخشان هنر ایران. ترجمۀ هرمز عبدالهی و روئین پاکباز. تهران: آگاه.
- الوند، احمد. 1342. صنعت نساجی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: دانشکده صنعتی (پلی‌تکنیک تهران).
- ایروین، روبرت. 1389. هنر اسلامی. ترجمه رویا آزادفر. تهران: سوره مهر.
- اینالجق، خلیل. 1388. تاریخ امپراطوری عثمانی، دوره متقدم، ترجمۀ کیومرث قرقلو، تهران: بصیرت.
- باستانی پاریزی، محمدابراهیم. 1362. سیاست و اقتصاد ایران در عصر صفوی. تهران: صفی‌علیشاه.
- بهشتی‌پور، مهدی. 1343. تاریخچه صنعت نساجی ایران. تهران: اکونومیست.
- بلان، لوسیم لوئی. 1375. زندگانی شاه‌عباس اول. ترجمۀ ولی‌الله شادان. تهران: اساطیر.
- بیکر، پاتریشیا. 1385. منسوجات اسلامی. ترجمۀ مهناز شایسته‌فر. تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
- پوپ، آرتور اپهام، و فیلیس آکرمن. 1387. شاهکارهای هنر ایران. اقتباس و نگارش دکتر پرویز ناتل‌خانلری. تهران: علمی و فرهنگی.
- تاجبخش، احمد. 1378. تاریخ صفویه. ج. 2. شیراز: نوید شیراز.
- تاورنیه، ژان باتیست. 1369. سفرنامه تاورنیه. ترجمۀ ابوتراب نوری. تصحیح حمید شیرانی. تهران: سنایی.
- تندی، احمد، و شهره فضل‌وزیری. 1396. «تفسیر نقش لیلی و مجنون در آثار غیاث‌الدین با رویکرد آیکونولوژیک.» فصلنامه علمی کیمیای هنر. ش. 22: 61-73.
- جعفری دهکردی، ناهید. 1395. «مضامین به‌کاررفته در پارچه‌های زربفت عصر صفوی با تأکید بر عصر شاه‌عباس.» فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی. 3 (10): 70-84.
- جعفری نعیمی، محمدحسین. 1392. «طرح‌ها و نقوش نمادین در مکتب پارچه‌بافی یزد دوره صفوی.» ماهنامه کتاب ماه هنر. ش. 179: 112-120.
- خلیل‌زاده مقدم، مریم، و ابوالفضل صادق‌پور فیروزآباد. 1391. «بررسی تطبیقی نقوش پارچه‌های صفوی و گورکانی.» فصلنامه علمی نگره. ش. 21: 21-36.
- دانشگاه کمبریج. 1380. تاریخ ایران، دوره صفویان. ترجمۀ ‌یعقوب آژند. تهران: جامی.
- دیماند، موریس‌اسون. 1365. راهنمای صنایع‌دستی. ترجمۀ عبدالله فریار. تهران: علمی و فرهنگی.
- دهقان نژاد، مرتضی. 1383. مجموعه مقالات همایش اصفهان و صفویه. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
- دهمشکی، جلیل، و علی جانزاده. 1366. جلوه‌های هنر در اصفهان. تهران: جانزاده.
- روحفر، زهره. 1380. نگاهی بر پارچه‌بافی دوره اسلامی. تهران: سمت.
- ---. 1378. «زری‌بافی در دوره صفوی؛ ارتباط هنر نقاشی با نقوش پارچه‎های زربفت.» ماهنامه کتاب ماه هنر. ش. (17-18): 73-85.
- زرین‌کوب، عبدالحسین. 1375. روزگار دیگر، از صفویه تا عصر حاضر. ج. 3. تهران: سخن.
- سانسون، مارتین. 1346. وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه‌سلیمان صفوی (سفرنامه سانسون). تهران: ابن‌سینا.
- سیوری، راجر. 1385. ایران عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
- شاردن، ژان. 1374. سفرنامه شاردن. ترجمۀ اقبال یغمایی. تهران: توس.
- شعبانی رضا، و منیره کاظمی راشد. 1389. «نقش گذرگاهی تبریز در تجارت ابریشم ایران و آناتولی از دوره‌ ترکمانان تا آغاز عصر شاه‌عباس اول صفوی.» فصلنامه علمی مسکویه. 5 (14): 97-122.
- طالب‌پور، فریده. 1390. «بررسی تطبیقی نقوش منسوجات هندی گورکانی با پارچه‌های صفوی.» فصلنامه علمی نگره. ش. 17: 15- 29.
- ---. 1396. تاریخ پارچه و نساجی در ایران. تهران: دانشگاه الزهرا.
- ---. 1397. «پارچه‌بافی در عصر صفوی: از منظر تاریخی، سبک‌ها و کارکردها.» دوفصلنامه علمی مبانی نظری هنرهای تجسمی. ش.6: 123-134.
- غیبی، مهرآسا. 1378. هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
- فریه، ر. دبیلو. 1374. هنرهای ایران. ترجمۀ پرویز مرزبان. تهران: فرزان روز.
- فوران، جان. 1383. مقاومت شکننده : تاریخ تحولات اجتماعی ایران: از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب. ترجمۀ احمد تدین. تهران: رسا.
- فیگوئروا، دن گارسیا. 1363. سفرنامه دن گارسیا دسیلوا فیگوئروا. ترجمۀ غلامرضا سمیعی. تهران: نو.
- کبیری، فرانک، و اردشیر بروجنی. 1390. «بررسی خط نگاره‌های موجود بر روی پارچه‌های زری دوره صفویه ماهنامه کتاب ماه هنر. ش. 156: 88-97.
- کنبی، شیلا. 1386. عصر طلایی هنر ایران. ترجمۀ حسن افشار. تهران: مرکز.
- محمدحسن، زکی. 1342. صنایع ایران بعد از اسلام. ترجمۀ محمدعلی خلیلی. تهران: اقبال.
- نامجو، عباس، و سید مهدی فروزانی. 1392. «مطالعه‌ نمادشناسانه و تطبیقی عناصر نقوش منسوجات ساسانی و صفوی».  فصلنامه علمی هنر (دانشگاه علم و فرهنگ). ش. 1: 21- 42.
- نوایی، عبدالحسین، و عباسعلی غفاری‌فرد. 1388. تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
- نیکونژاد، محبوبه، و حمید صادقیان. 1387. طلای بدون زر (گذری بر زری‌بافی ایران). شهرکرد: دانشگاه شهرکرد.
- https://digitalcommons.unl.edu
- http://ghoolabad.com
- https://www.invaluable.com