بازنمایی جنسیت و فضا در متون تاریخی دورۀ ایلخانی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ و باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.

2 کارشناس ارشد باستان‌شناسی دوران اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.

چکیده

از دورۀ ایلخانی متون بسیاری در زمینه‌های مختلف به‌دست آمده است که با بررسی آنها می‌توان درکی روشن از اوضاع اجتماعی و سیاسی این دوره به‌دست آورد. در این گفتار، با استناد به برخی از مهم‌ترین متون تاریخی برجای مانده از این دوره، سعی بر درک نسبت میان حضور زنان و مردان در فضاهایی شده که شرح آن در متون این دوره آمده است. برای این کار، ابتدا فضاهای گوناگونی را که در متون تاریخی به آنها پرداخته شده، طبقه‌بندی نموده و در نهایت، روایت‌های مربوط به مناسبات میان زنان و مردان در هر فضا بررسی شده است. از جمله فضاهایی که در این متون بازنمایی شده‌اند‌، می‌توان به فضای اردو، کاخ، ابواب‌البر، بازار و ... اشاره کرد. بر مبنای این نوشتار، می‌توان فضاها را به‌صورت کلی به دو دسته تقسیم نمود: فضاهایی که خاص مغولان بوده و فضاهایی که مربوط به شهر دوران اسلامی است. آن‌طور که از متون بر‌می‌آید، نسبت حضور زنان در کنار مردان و در عرصه‌های بازنمایی‌شدۀ مربوط به مغولان، بیش از حضور آنان در فضاهای شهری اسلامی است و تفکیک‌پذیری‌های جنسیتی فضایی هم‌چون حرم‌سرا، خرابات‌خانه و ایلچی‌خانه، عموماً در فضاهای شهری روایت شده‌اند تا فضای اردو.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Representation of Gender and Space in Historical Texts from the Ilkhanid Period

نویسندگان [English]

  • Maryam Kolbādinežād 1
  • Ārmān Mas’udi 2
1
2
چکیده [English]

Many texts in various fields were written in the Ilkhanid period which by examining them, it would be possible to obtain a clear understanding of the social and political situation of the period in question. Three historical texts will be discussed in this research which narrate political history of the Mongols: Tārikh-e Jahāngoshāy-e Jovaini as a first document written in early Ilkhanid period; Jāmiʿ al-Tavārikh (Tārikh-e Mobārak-e Qāzāni) as a text referring to the age of Ilkhans’ conversion to Islam; and Tārikh-e Uljāytu (History of Uljaytu) for events of late Ilkhanid period. In this research, an attempt has been made to understand the relationship between the presence of men and women in different spaces to recognize the gender-oriented spaces regarding the mentioned historical texts remained from this period. Furthermore, a study on the relations of women’s presence in public events has been carried out.  The social role of women has also been considered in this research.
Among the various spaces represented in the mentioned texts, two main categories were recognized. First, spaces related to the Mongol traditions like ordu (royal camp), yurt and quriltai; and next, individual Iranian-Islamic traditional spaces like urban spaces, palaces, harems and bazaars. In general, private spaces for ordinary people were not mentioned in the texts, except in the narrations related to Ilchi-khaneh (embassy). After the Ilkhans’ conversion to Islam, some structures like Abwāb al-Birr (literally meaning: “doors to beneficence and mercy”) appeared. During the reign of Qāzān Khān Kharābāt-khāneh (pot-house) and Ilchi-khāneh also appeared and organized in urban spaces. According to the texts, the ratio of women to men in the represented areas is higher than their presence in Islamic urban spaces.
The conflict between the Mongol tradition and Islamic law can be seen in the placement of women in spaces represented in the texts of the late Ilkhanids. For instance, in bazaars the Mongol women were present in free style, while other women appeared with hijab (wearing a veil). This conflict was also evident in palaces, as mentioned in Ibn-e Bazzāz’s narration. Spatial gender segregation is not observed in the royal camp or ordu.
In general, it seems that the role of Mongol women after converting to Islam did not change significantly in the upper social classes, and women still had their own courts and camps. Private spaces like harem were generally used in places when narrators have referred to the history of the Iranian and Muslim rulers. This is fairly evident in the history of Jahāngoshāy.
Unfortunately, it seems that historians have not paid much attention to the presence of men and women of ordinary classes in public spaces. But according to Islamic traditions, lack of the presence of women in public spaces seems obvious. Such a matter can be seen in the text by Ibn al-Ikhwa. Therefore, when comparing Islamic traditions with the regulations of Genghis, we will recognize the free presence of women alongside men in public spaces.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ilkhanid
  • Gender and Space
  • Historical Texts
  • Islamic City
  • Camp
 
- ابن اخوه. 1394. آیین شهرداری در قرن هفتم هجری (معالم الفربه فی احکام الحسبه). ترجمۀ جعفر شعار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- ابن بزاز. 1373. صفوه الصفا. مقدمه و تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: انتشارات مصحح.
- ابن‌بطوطه. 1370. سفرنامه ابن‌بطوطه. 2 ج. ترجمۀ دکتر محمد علی موحد. تهران: نشر سپهر نقش.
- احمد، لیلا. 1392. زنان و جنسیت در اسلام؛ ریشه‌های تاریخی در جدال امروزی. ترجمۀ فاطمه صادقی. تهران: نگاه معاصر.
- آجرلو، بهرام. 1393. «رهیافتی تاریخی به شهرسازی و مجموعه‌های معماری تبریز عهد ایلخانی.» دوفصلنامه علمی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام. ش. 7: 1- 23.
- آژند، یعقوب، مؤلف و مترجم. 1380. تاریخ‌نگاری دوره مغول. تاریخ‌نگاری ایران. تهران: نشر گستره.
- القاشانی، ابولقاسم عبدالله‌بن محمد. 1348. تاریخ اُلجایتو. به اهتمام مهین همبلی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- باتلر، جودیت. 1385. آشفتگی جنسیتی. ترجمۀ امین قضایی. بی‌جا: نشر مجله شعر.
- بلر، شیلا. 1387. معماری و جامعه در دوره ایلخانیان (تحلیل وقف‌نامه رشیدی). ترجمۀ مهرداد قیومی. فصلنامه علمی گلستان هنر. ش. 12: 48-73.
- بویل، جان. 1380. جوینی و رشیدالدین/ اهمیت جامع‌التواریخ. تاریخ‌نگاری در ایران. ترجمه و تألیف یعقوب آژند. تهران: نشر گستره.
- ---. 1395. تاریخ دودمانی و سیاسی ایلخانان. تاریخ ایران کمبریج. ج. 5. از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان. گردآوری جان بویل. ترجمۀ حسن انوشه. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- بیانی، شیرین. 1388. زن در ایران عصر مغول. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- پاپلی یزدی، لیلا و آرمان مسعودی. 1394. باستان‌شناسی و جهان چیزهای عصر حاضر. مادیت‌های معاصر. به کوشش لیلا پاپلی یزدی. تهران: نشر حکمت کلمه.
- پلیو، پل. 1382. تاریخ سری مغول. ترجمۀ شیرین بیانی. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- پوراحمد، احمد، و سیروس موسوی. 1389. «ماهیت اجتماعی شهر اسلامی.» فصلنامه علمی مطالعات شهر ایرانی اسلامی. ش. 2: 1- 12.
- جوینی، علاءالدین عطاملک. 1389. تاریخ جهانگشای جوینی. 3 ج. به تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی. تهران: انتشارت فردوس.
- حیدری باباکمال، یدالله، نصیر اسکندری، طاهره شکری، و مرتضی بهرامی نهادفر. 1391. «بررسی و مطالعه جایگاه زنان و خاتون‌ها در عصر مغول با استناد به شواهد تاریخی و داده‌های باستان‌شناسی.» فصلنامه علمی زن در فرهنگ و هنر. 4 (4): 39- 58.
- دژم خوی، مریم. 1388. «جایگاه متن در باستان شناسی دوران تاریخی.» دوفصلنامه باستان پژوهشی. ش. 18: 164 – 171.
- رجب‌زاده، هاشم. 1355. آیین کشورداری در عهد وزارت رشیدالدین فضل الله همدانی. تهران: انتشارات توس.
- روحانی، مسعود، و محمد علیپور. 1394. «سیمای زنان در تاریخ جهانگشای جوینی.» دوفصلنامه علمی زبان و ادبیات فارسی. ش. 232: 83 – 108.
- ططری، علی. 1385. «تاریخنگاری دوره مغول (معرفی و بررسی منابع).» فصلنامۀ پیام بهارستان. ش. 60: 2 – 11.
- فرخی، یزدان. 1393. «پژوهشی درباره زنان ارموک در تشکیلات اردوی مغول‌ها (بازخوانی متون فارسی).» دوفصلنامه علمی تحقیقات تاریخ اجتماعی. 4 (1): 87-107.
- فضل‌الله همدانی، رشیدالدین. 1358. جامع التواریخ. تاریخ مبارک غازانی. به سعی کاریل یان. هرتفورد. انگلستان.
- کدی، نیکی آر. 1395. زنان در خاورمیانه گذشته تا کنون. ترجمۀ هما مداح. تهران: نشر شیرازه.
- کلبادی‌نژاد، مریم، و آرمان مسعودی. 1398. «تحلیل بازنمایی فضاهای جنسیتی در نگارگری دوره ایلخانی بررسی فضاهای جنسیتی شده بر اساس نگاره‌های جامع‌التواریخ و شاهنامه بزرگ ایلخانی.» فصلنامه علمی هنرهای زیبا. هنرهای تجسمی. 24 (2): 57- 68.
- لوفور، هانری. 1395. بقای سرمایه‌داری. بازتولید روابط تولید. ترجمۀ آیدین ترکمه. تهران: نشر تیسا.
- لین، جرج. 1390. ایران در اوایل عهد ایلخانان، رنسانس ایرانی. ترجمۀ سیدابوالفضل رضوی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- معدن‌کن، معصومه. 1375. به یاسا رسیدگان در عصر ایلخانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- ملویل، چارلز. 1393. «تاریخ‌نگاری در دوره مغول.» ترجمۀ خسرو حواجه نوری. فصلنامۀ پیام بهارستان. ش. 24: 207-216.
- مورگان، دیوید. 1385. «تکامل دو روایت تاریخ‌نگاری آسیایی.» ترجمۀ سید محمود هاشمی. فصلنامه تاریخ. ش. 2: 149- 166.
- ---. 1390. مغولها. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
- Beebe, Kathryne, Angela Davis, and Kathryn Gleadle. 2012. "Introduction: Space, Place and Gendered Identities: Feminist history and the spatial Turn." Womens History Review, 21 (4): 521- 532.
- Elden, S. 2004. Understanding Lefebvre (Theory and the Possible).  New York: Continuum.
- Ingold, Tim. 2007. Lines A Brief History. New York: Routledge Pub.
- Lefevbor, Henry. 1991. The Production of Space. Oxford: Blackwall.
- Nicola, Bruno de. 2018. Women in Mongol Iran: The Khatuns, 1206- 1335. Edinburgh University Press.
- Spain, Daphne. 1992. Gendered Spaces. University of North Carolina Press.