تبیین ویژگی‌های فنی و هنری حکاکی در مناطق شاخص ایران دورۀ معاصر

نوع مقاله : علمی -ترویجی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد صنایع دستی، هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 دانشیار گروه صنایع دستی، هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

 با وجود اینکه حکاکی همچون قلم‌زنی یکی از روش‌های ایجاد نقش بر روی فلز است، مطالعۀ نظام‌مندی از ویژگی‌های فنی و هنری آن انجام نشده است. این هنر نیز مانند بسیاری از هنرها در دورۀ قاجار رو به افول گذاشته، اما تا به امروز به حیات خود ادامه داده و با گذشت زمان، پویایی و مانایی خاصی به هنر فلزکاری بخشیده است. شهرستان‌های شاخص حکاکی در ایران دورۀ معاصر شامل تبریز، زنجان، طبس، کرمان و یزد است. هدف تبیین ویژگی‌های فنی و هنری حکاکی در شهرستان‌های مذکور است و به‌دنبال پاسخ بدین پرسش است که خصوصیات فنی و هنری حکاکی معاصر ایران در شهرهای مذکور چیست؟ تحقیق از نظر هدف بنیادی و از نظر روش و ماهیت، توصیفی‌تحلیلی است. روش جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای بوده و به‌ویژه بر داده‌های میدانی استوار است. یافته‌های حاصل از این پژوهش گویای این است که نقوش کنداک تبریز، پلیکان و نخل طبس، نقوش ابتدایی کرمان و گل و مرغ یزد منحصربه‌فرد است. قلم‌های مادر، چزقل و سایه در تبریز، قلم‌های تک، جفت و دلما در زنجان، قرمز قلم، سفید قلم و تک در طبس و قلم رورو کرمان برای کاربرهای متنوع در طرح و نقش استفاده شده است. آبکاری به روش الکترولیز در یزد نمود بصریِ زیبایی به فلز داده است. برخی از این نقوش تبدیل به نماد در شهرهای مذکور شده، برخی در بوتۀ فراموشی قرار گرفته و تعدادی هنوز نفس می‌کشند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Technical and Artistic Features of Engraving in Prominent Regions of Contemporary Iran

نویسندگان [English]

  • Fatemeh khanezarrin 1
  • Alireza Sheikhi 2
1 M.A. Graduate of Handicrafts, Tehran University of Art, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Practical Arts, Tehran University of Art, Tehran, Iran
چکیده [English]

Although the art of engraving such as engraving on metal ware is one of the methods of creating patterns, but a systematic study of its technical and artistic features has not been undertaken. This art, like many other arts in the Qajar era, has declined but has continued to this day. Despite such decline, the passage of time has granted the art of metalworking special dynamism and meaning. Outstanding cities in art of engraving in contemporary Iran are Tabriz, Zanjan, Tabas, Kerman, and Yazd. This article aims to explain the technical and artistic features of engraving in these cities and to elaborate on the technical and artistic characteristics of art of engraving in these cities. This research is fundamental in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of method and nature. The method of data collection is library study as well as field study. The findings of this study indicate that the designs of Tabriz’s Kandak, Tabas’s pelicans and palms, Kerman’s simple designs, and Yazd’s flowers and chickens are unique. Mother steel rods, chisel, and shadow in Tabriz, single steel rod, pair, and delma in Zanjan, red rod, white rod, and single rod in Tabas and Roro rod in Kerman have been used for various users in design and motif.Electrolysis electroplating in Yazd has granted appealing appearance to the metal.Some of these motifs have turned into symbols in the aforementioned cities, while some others are going to be gradually forgotten. However, there are some others still practiced.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Metal engraving
  • Tabriz engraving
  • Zanjan engraving
  • Tabas engraving
  • Kerman engraving
  • Yazd engraving
  1.  

    1. آیت‌الله‌زاده‌ شیرازی، باقر. 13۶2. «بررسی هنر فلزکاری در دوران سلجوقی»، هنر، ش. 3، ۱۶۴ـ۱۷۹.
    2. احسانی، محمدتقی. 1368. هفت هزار سال هنر فلزکاری در ایران. چ۱. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    3. افروغ، محمد، و علیرضا نوروزی‌طلب. «هویت اسلامی‌ایرانی در فلزکاری عصر صفوی با تکیه بر کتیبه‌های موجود بر روی آثار فلزی». مطالعات ملی، ش. ۶۷: ۶۹ـ۸۲.
    4. پرایس، کریستین. 1347. تاریخ هنر اسلامی. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا. چ۱. تهران: امیرکبیر.
    5. پوپ، آرتور اپهام، و فیلیس اکرمن. 1387. سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز (متن) دورۀ ساسانی (جلد 2). ترجمۀ گروهی از مترجمان. چ۱. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    6. پوپ، آرتور اپهام، و فیلیس اکرمن. سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز (متن) فرش و فرش‌بافی، فلزکاری، هنرهای فرعی: آرایه‌ها و موسیقی (جلد ۶). ترجمۀ گروهی از مترجمان، چ۱. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    7. توانگرزمین، غلامحسین. 1382. آموزش هنر قلم‌زنی. چ۱. تهران: نوید شیراز.
    8. توحیدی، فائق. 139۴. فن و هنر فلزکاری در ایران. چ۱. تهران: سمت.
    9. حمزه‌لو، منوچهر. 1383. هنر قلم‌زنی در ایران. چ۱. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
    10. خزایی، محمد، و بهاره موسوی حجازی. 1391. «زبان و بیان در هنر فلزکاری ایران دورۀ اسلامی». کتاب ماه هنر، ش. ۱۶۵: ۴ـ۱۷.
    11. خوشدل، محمد. 13۴8. «موزۀ آستان قدس (آثار قلم‌زنی)». نامۀ آستان قدس، ش. 12: ۶۵ـ۶۷.
    12. دانشدوست، یعقوب. 1369. «طبس شهری که بود (باغ‌های طبس)». چ۱. تهران: سروش.
    13. دایسون، رابرت. 138۶. شرق آشور. ترجمۀ علی صدرایی و صمد علیون. چ۱. تهران: گنجینۀ هنر.
    14. ده‌پهلوان، مصطفی، و هادی شریفان. 1387. «فلزکاری نیشابور در دورۀ اسلامی (قرن 2 تا ۶ق)». باستان‌پژوهی، ش. 16: 31ـ46.
    15. دهخدا، علی‌اکبر. 1377. لغت‌نامه دهخدا. چ۲. تهران: دانشگاه تهران.
    16. ذبیح‌الله سماکوش، محمدرضا، و محمد خزایی. 1385. «احجام فلزی دوران اولیۀ اسلامی تا اواخر دورۀ سلجوقی». هنر و معماری، ش. 4: 85ـ۱۰۲.
    17. رضازاده، طاهر. ۱۳۹۵. فلزکاری ایران در سدۀ ششم و هفتم هجری. چ۱. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    18. رهبری، محمدرضا، و شکیبا شریفیان. 1397. رهایی، زندگی و آثار استاد علی ظریفی اصفهانی. چ۱. اصفهان: حوزۀ هنری استان اصفهان.
    19. ستاری، محمد. 13۶7. قلم‌زنی. چ۱. تهران: امیرکبیر.
    20. صحرانورد، محمد. 139۶. خودآموز فنون قلمزنی. تهران؛ فرهنگستان هنر.
    21. قاضیان، محمدفیروز. 1375. پژوهشی در زندگی و آثار هنرمندان سنتی خراسان. مدیریت میراث‌فرهنگی خراسان.
    22. فراست، مریم. 1387. «نماد و نمود نام علی(ع) در هنر فلزکاری صفویه و قاجار». کتاب ماه هنر، ش. 120: ۷۶ـ۸۵.
    23. کونل، ارنست. 1376. هنر اسلامی. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: انتشارات مولی.
    24. گانتر، آن کلایبرن، و پل جت. فلزکاری ایران در دوران هخامنشی، اشکانی، ساسانی. ترجمۀ شهرام حیدرآبادیان. چ۱. تهران: گنجینۀ هنر.
    25. گلاک، جی، و سومی هیراموتو گلاک. 1355. سیری در صنایع دستی ایران. چ۱. تهران: بانک ملی ایران.
    26. لطیف‌زاده، مروارید. «تجسمی: بررسی نقش فلز در اشیاء ویژۀ عاشورا». هنر، ش. 82، 113ـ۱۳۹.
    27. لک‌پور، سیمین. 1375. سفیدروی. چ۱. تهران: میراث‌فرهنگی.
    28. مصاحبه با مهران رضاپور. آموزشگاه هنرمند، کرمان. شهریور 1397.
    29. مصاحبه با یوسف نقی‌لو. کارگاه هنرمند، زنجان. فروردین 1398.
    30. مصاحبه با داوود اُصالی. کارگاه هنرمند، زنجان. فروردین 1398.
    31. مصاحبه با ذاکار باغداسارزاده ‌بوداغیانس. کارگاه هنرمند، تبریز. اردیبهشت 1398.
    32. مصاحبه با احد پرویززاد. کارگاه هنرمند، تبریز. اردیبهشت 1398.
    33. موسوی حجازی، بهار، و مجتبی انصاری. 1381. «تحلیل زیبایی‌شناسانۀ تزیین در هنر فلزکاری ایران (دورۀ اسلامی تا حملۀ مغول)». مدرس هنر ۱ (2): ۶7ـ۸۶.
    34. نظمی، جواد. 1393. هنر نقره‌کاری. چ۲. تهران: تایماز.
    35. وارد، ریچل. 1384. فلزکاری اسلامی. ترجمۀ مهناز شایسته‌فر. چ۱. تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی.
    36. وولف، هانس. 1372. صنایع دستی کهن ایران. ترجمۀ سیروس ایراهیم‌زاده. چ۱. تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
    37. هاشمی رشیدآباد، نسرین، و احمد صالحی‌کاخکی. 1391. «بررسی مواد، مصالح و تکنیک‌های ساخت بخورسوزهای فلزی دورۀ سلجوقی ناحیۀ خراسان». مطالعات هنر اسلامی، ش. 17: 93ـ۱۱۶.
    38. یاوری، حسین. 1387. هنر فلزکاری ایران. چ۱. تهران: سورۀ مهر.

     

    منابع تصویری

    ـ احد پرویز‌زاد. تبریز، اردیبهشت 1398.

    ـ اکونو موزۀ بانو حیاتی. ظروف مسی آقای گودرزی، مجموعه‌دار، کرمان، شهریور 1397.

    ـ جراحی. طبس، شهریور 1397.

    ـ حسین محمودی. زنجان، فروردین 1398.

    ـ ذاکار باغداسارزاده ‌بوداغیانس. تبریز، اردیبهشت 1398.

    ـ محرمعلی سامی. زنجان، فروردین 1398.

    ـ محمدابراهیم اخوان‌صفار. طبس، شهریور 1397.

    ـ وحید خوسفیان. طبس، شهریور 1397.

    ـ یوسف نقی‌لو. زنجان، فروردین 1398.

    -URL1: www.yazdnegareh.com (accses date: 2019/07/03).