ترجمان بصری استعارۀ «نی» در نگاره‌های لیلی‌ و مجنون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای هنر اسلامی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار گروه نقاشی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

عرفا از استعارۀ «نی» برای بیان حکایت هجران انسان از اصل خویش و طرح مسئلۀ عشق مجازی و حقیقی استفاده کرده‌اند. یکی از ابداعات نگارگران، پیوند میان استعارۀ نی به‌صورت چوپان نی‌نواز با داستان لیلی و مجنون است. استفاده از استعارۀ «نی» در قالب «چوپان نی‌نواز» به‌عنوان عامل تذکر برای دعوت به روز الست و مبدأ وجود انسان به این دلیل بوده است تا مخاطبان را از ورای ظاهر داستانی عاشقانه، به نوای عهد الست و عشق حقیقی انسان برای سیر از وضع موجود به مقام محمود انسانی متوجه سازند. نگارگران با شناخت مبانی عرفانی سعی در ترجمان بصری این مضامین داشته و ازاین‌رو میان استعارۀ نی به‌صورت چوپان نی‌نواز و سایر عناصر تصویر با داستان لیلی‌ و مجنون ارتباط برقرار کرده‌اند. هدف این مقاله مشخص‌ نمودن پیوند مفاهیم عرفانی با نگارگری ایران و نشان دادن هویت جدید تصویری در نگارگری برای بیان مضامین عرفانی است. روش پژوهش به‌شیوۀ تحلیلی‌توصیفی و شیوۀ گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای‌ـ اسنادی بوده است. در این مقاله نگاره‌های مکاتب هرات و تبریز به‌عنوان جامعۀ آماری در نظر گرفته شده که از میان آن‌ها تعداد چهار نگاره با مضامینی از داستان لیلی و مجنون به‌عنوان نمونۀ آماری انتخاب گردیده است. مقاله در پی پاسخ به این پرسش‌‌‌هاست: نی در ادبیات عرفانی، استعاره از چیست؟ ترجمان تصویری استعارۀ نی در نگاره‌های لیلی و مجنون چگونه است؟ یافته‌های پژوهش نشان‌ می‌دهد نگارگران از طریق ترجمان بصری صحنه‌های گوناگون لیلی‌ و مجنون و بهره‌گیری از استعارۀ نی در قالب چوپان نی‌نواز، مصادیقی همچون مقام عشق، عاشق، معشوق، فنا، بقا و... را در قالب اشکال، رنگ‌ها و ترکیب‌بندی، صورت تجسمی بخشیده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Visual Expresiion of Metaphor of ‘Reed’ (Ney) in Leili and Majnoon's Miniatures

نویسندگان [English]

  • Zeinab Rajabi 1
  • Mohamad Kazem Hasanvand 2
1 PhD. Student of Islamic Arts, Tarbiat Modares, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Paintings, Tarbiyat Modarres, Tehran, Iran
چکیده [English]

Iranian mystics have used the metaphor of ‘Reed’ (Ney) to express the story of human distance and humiliation from his/her origin. The story of Leili and Majnoon seems to have highlighted this meaning more than any other stories. Persian miniaturists have also tried to realize these themes  by recognizing mystical principles. One of these innovations has been the realization of metaphor of the reed in form of a shepherd as piper in the story of Leili and Majnoon. The use of this metaphor, as a reminder to man of the day of genesis, is for moving beyond the surface of a love story. The purpose of this article is to identify the connection between mystical concepts and Persian miniatures as well as to show a new visual identity in miniatures to express mystical themes visually. The method of collecting information was library-documentary. In this article, the miniatures of schools of Herat and Second Tabriz are considered, among which four miniatures with similar themes to the story of Leili and Majnoon have been selected as statistical samples. Deploying an analytical-descriptive method, this research has sought to answer the following questions: What are the mystical meanings of reed (Ney) in Rumi's Ney-Namey? How is the visual expression of metaphor of reed(Ney) in Leili and Majnoon's miniatures? Findings have shown that miniaturists by means of a visual expression of various scenes of Leili and Majnoon and through use of metaphor of ‘a shepherd as piper’ has given expressions to themes such as the status of love, lover, beloved, survival, destruction, and so on through frameworks of shapes, colors and composition.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Metaphor of Reed (Ney)
  • Leili and Majnoon
  • Persian miniaturists
  • mysticism
  1. آلوغبیش، عبدالله، و نرگس آشتیانی. 1397. «پیوند ادبیات و نگارگری؛ خوانش تطبیقی لیلی و مجنون جامی و نگاره‌ای از مظفرعلی»، پژوهش‌های ادبیات تطبیقی ۶ (1): 31ـ۵8.
  2. اطرایی، ارفع، و محمدرضا درویشی. 139۴. سازشناسی ایران. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
  3. پورجوادی، نصرالله. 1387. باده عشق. تهران: کارنامه.
  4. تاجدینی، علی. 1383. فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشۀ مولانا. تهران: سروش.
  5. ثروتیان، بهروز. 1379. «راز عشق لیلی و مجنون در مثنوی لیلی و مجنون نظامی گنجه‌ای»، فصلنامه هنر و معماری، ش. ۴۶: 10ـ29.
  6. جامی، عبدالرحمن. 137۵. مثنوی هفت اورنگ (سلسلة الذهب). تصحیح مرتضی مدرس گیلانی. تهران: مهتاب.
  7. جاوید، هوشنگ. 138۵. «موسیقی شبانان (نگرشی کوتاه به موسیقی چوپانی در روستای خشکنه دهان_فومن)»، نشریه مقام موسیقایی، ش. ۴8: 1۴ـ17.
  8. حسینی‌راد، عبدالمجید. 1383. «ساختار تجسمی و شعری آثار کمال‌الدین بهزاد» در مجموعه مقالات همایش بین‌المللی کمال‌الدین بهزاد. تهران: فرهنگستان هنر.
  9. زمانی، کریم. 1378. شرح جامع مثنوی معنوی (دفتر اول). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  10. صدری، مینا. 1392. نگاره‌های عرفانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  11. طهماسبی‌ مراغی، طغرل. 139۵. فرهنگ سازها. تهران: سوره مهر.
  12. قاضی‌زاده، خشایار، و پرویز حاصلی. 1398. «بیان هنری در نگاره‌های داستان لیلی و مجنون در خمسه طهماسبی». مجله نگره، ش.۵0: 7۶ـ89.
  13. قشیری، عبدالکریم بن هوازن. 1379. ترجمه رساله قشیریه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چ۶. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  14. کاشفی سبزواری، حسین. 13۵0. فتوت‌نامه سلطانی. به‌اهتمام محمدجعفر محجوب. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  15. گربران، آلن، و ژان ژاک شوالیه. ۱۳۷۹. فرهنگ نمادها. تهران: جیحون.
  16. مرادی‌نژاد، سمیه، محمدرضا حسنی جلالیان، علی حیدری، و سید محسن حسینی. 1397. «مهم‌ترین کارکردهای عرفانی داستان لیلی و مجنون»، پژوهش‌های ادب عرفانی، ش. 38: ۴7ـ72.
  17. مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی. 138۴. مثنوی معنوی. تصحیح رینولد الین نیکلسون. چ۴. تهران: بهزاد.
  18. نظامی، جمال‌الدین ابومحمد. 137۴. لیلی و مجنون نظامی گنجوی. تصحیح برات زنجانی. چ۲. تهران: دانشگاه تهران.
  19. یوسفی، غلامحسین. 138۶. «نالۀ نی». مجله حافظ (ویژه‌نامۀ مولوی)، ش. ۴1: ۵ـ7.
  20. Bahari, Ebadollah. 1996. Bihzad. Master Persian Painting. London & New York: I.B.Tauris.
  21. Canby, Shila R. 2014. The Shahnama of Tahmasb. Usa & Iran: The Metropolitan Museum of Art & Vijeh Nashr Co.
  22. Cary Welch, S. 1976. Royal Persian Manuscript. London: Thames and Hudson.
  23. Simpson, Marianna Shreve. 1997. Sultan Ibrahim Mirza’s Haft Awrang. Washington, C: Freer Gallery of Art, Smithsonian Institution.
  24. Soudavar, Abolala. 1992. Art of the Persian Courts. New York: Rizzoli.
  25. Url1: http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f098v