مستندنگاری موضوعات فرش بر اساس سفرنامۀ سیاحان غربی دورۀ قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی ارشد، گروه فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

2 دانشیار، گروه فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

فرش‌بافی یکی از هنرهای ویژه‌ای است که در تاریخ فلات ایران از اهمیت بسزایی برخوردار است. دورۀ قاجار یکی از دوره‌های پررویداد از منظر مراودات سیاسی و تجاری بوده است. در این دوران، شاهد سفر‌ درباریان به خارج از ایران و ورود سیاحان از کشور‌های مختلف به‌منظور کسب اطلاعات از فرهنگ آداب و رسوم و هنر و... هستیم. حاصل سفر آنان سفرنامه‌هایی است که به‌عنوان متونی قابل استناد برای شناسایی وضعیت اجتماعی و سیاسی ایران و در ذیل آن به موضوعات جزئی‌تر مانند فرش‌بافی ایران می‌توان استفاده کرد. مسئلۀ اصلی این تحقیق چگونگی بازتاب موضوعات فرش در سفرنامه‌های سیاحان غربی و هدف اصلی این مقاله شناخت موضوعات مرتبط با فرش ایران، شناسایی انواع دست‌بافته‌ها، جایگاه فرش‌بافی و بازتاب اتفاقات مرتبط با فرش‌بافی در دوران قاجاریه بر اساس سفرنامه‌های سیاحان غربی است. در این پژوهش، اطلاعات فرش‌بافی دوران قاجار بر اساس نظر سفرنامه‌نویسان غربی بررسی شده است. پژوهش پیش ‌رو به‌دنبال پاسخ به این پرسش ‌است:1. در این دوره در چه مناطقی شاهد فرش‌بافی هستیم؟ 2. کارکرد و جایگاه فرش‌بافی در این دوره چگونه است؟
3. فرش‌بافی در این دوره دارای چه شاخصه‌هایی است؟ پژوهش حاضر از نوع تاریخی‌‌توصیفی و تجزیه و تحلیل داده‌ها به‌صورت کیفی است. روش جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای است. در دوران ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه بنا به مساعد بودن اوضاع کشور، بیشترین سیاح به ایران آمده‌‌ است. سفرنامه‌نویسان هرآنچه را دیده‌اند در نوشته‌های خود آورده‌اند که در بیشتر متون سفرنامه‌ها فرش ایرانی را تقدیر و ستایش و در تعداد اندکی سفرنامه، فرش ایرانی را به‌عنوان کالایی معمولی دیده‌اند. تعدادی سیاح دربارۀ این حوزه اطلاعات کافی داشته‌اند به‌طوری که از ویژگی‌های طرح و نقش رنگ‌بندی و رنگرزی و دیگر ویژگی‌های آنان صحبت کرده‌اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Documentation of Issues on Iranian Carpets in Travelogues Written by Western Travelers in ‎the Qajar Era ‎

نویسندگان [English]

  • Pardis Askari 1
  • Ali Vandshoari Vandshoari 2
1 M.A. Student of Carpet Designing, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
2 Associate Professor, Department of Carpet, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Carpet weaving is one of the significant arts in the history of the Iranian plateau. The Qajar period was one of the most eventful periods in terms of political and trading relations. During this period, Iran witnessed not only the travel of courtiers to abroad but also the arrival of visiting tourists from various countries to gather information about Iranian culture, customs, arts, and so on. The outcome of their journeys was those travelogues having been used as references to identify not only the social and political situation of Iran at that time but also to obtain information about more detailed issues such as Iranian’s carpet weaving. This study attempts to discuss how the topic of carpets has been reflected in the travelogues of western travelers. Furthermore, it aims to employ these western travelogues to realize the issues related to Iranian carpets, to identify the types of hand-woven carpets, to determine the status of carpet weaving, and to reflect the events related to carpet weaving in the Qajar era. In this research, the information related to carpet weaving was examined for the first time based on the opinions of those western travelers in the Qajar era. This research tried to answer these questions: a) in which areas was carpet weaving practiced in this period? b) What was the function and status of carpet weaving in this period? c) Which were the features of carpet weaving in this period? The current research deployed a historical-descriptive method. The collected information is based on library study. During the reign of Naser al-Din Shah and Muzaffar al-Din Shah, due to the favorable conditions of the country, many tourists came to Iran. Tourists wrote everything they had observed in their notebooks.  Among them were a number of tourists who had enough information about carpet weaving and the related issues that they wrote about features such as the design, the role of coloring, and dyeing along others.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Documentary
  • travelogue
  • Western tourists
  • carpets
  • Qajar period
  1.  

    1. آلمانی، هانری رنه. بی‌تا. از خراسان تا بختیار. ترجمۀ علی‌محمد فره‌وشی (متخلص به همایون). تهران: مؤسسه مطبوعاتی امیرکبیر.
    2. آهنی، لاله، محمد خزائی، و ابوالفضل عبدالهی‌فرد. 1۴00. «تحلیل نشانه‌های قدرت در قالی‌های تصویری دورۀ قاجار». دوفصلنامه علمی پژوهش هنر، ش. ۲۱: 17ـ27.
    3. استون، پیتراف. 1391. فرهنگنامه فرش شرق. ترجمۀ بیژن اربابی. تهران: جمال هنر.
    4. ادواردییت، چارلز. 13۶۵. خراسان و سیستان. قدرت‌الله روشنی. تهران: یزدان.
    5. ارسل، ارنست. 1382. سفرنامۀ قفقاز و ایران. علی‌اصغر سعیدی. تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    6. اولیویه، آنتوان گیوم. 1371. سفرنامۀ اولیویه. ترجمۀ محمدطاهر میرزا. تهران: نشر اطلاعات.
    7. بایندر، هنری. 1370.سفرنامۀ هنری بایندر کردستان بین‏النهرین و ایران. کرامت‌الله افسر. تهران: فرهنگسرا.
    8. براون، ادوارد گرانویل. 138۶. یک سال در میان ایرانیان. ترجمۀ مانی صالحی علامه. تهران: اختران.
    9. بلوشر، ویبرت. 13۶9. سفرنامۀ بلوشر. ترجمۀ کیکاووس جهاندار. تهران:شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
    10. بنجامین، ساموئل گرین ویلر. 1363. ایران و ایرانیان؛ خاطرات و سفرنامۀ ساموئل گرین ویلر بنجامین. ترجمۀ رحیم رضا زاچه تلک. بی‌جا: انتشارات خیابان اردیبهشت.
    11. پروان، رسول، و منصوره اتحادیه. 139۵. «نقش دستگاه‌های دولتی عصر قاجاریه در صنعت و تجارت فرش ایران». پژوهش‌های علوم تاریخی ۸ (2): 21ـ۴
    12. پولاک، یاکوب ادوارد. 13۶8. سفرنامۀ پولاک ایران و ایرانیان. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
    13. تورنتن، لین. 137۴. تصاویری از ایران. ترجمۀ مینا نوایی. تهران: دفتر پژوهش‏های فرهنگی.
    14. جمشیدیان، سجاد، و علی آرامشی‌نیا. 1397. «بررسی گفتمان سفرنامه‌های آغاز دورۀ قاجار و تأثیر آنان بر نوخواهی عصر ناصری». فصلنامه تاریخ روابط خارجی ۱۹ (74): ۵۱ـ۷۸.
    15. حجازی، بنفشه. ۱۳۸۵. زن تاریخ: جایگاه زن در ایران باستان. تهران: قصیده‌سرا.
    16. حشمتی رضوی، فضل‌الله. 139۴. تاریخ فرش سیر تحول و تطور فرش‌بافی ایران. تهران:سازمان مطالعات و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.
    17. دانشگر، احمد. 137۶. فرهنگ جامع فرش یادوارۀ «دانشنامه ایران». یادواره اسدی.
    18. دلریش، بشری. ۱۳۷۶. زن در دورۀ قاجار. تهران: سورۀ مهر.
    19. دوبد، کلمنت اوگاستس. 138۴. سفرنامۀ لرستان و خوزستان. محمدحسین آریای لرستانی. تهران: علمی و فرهنگی.
    20. دوروششوار، کنت ژولین. 1378. خاطرات سفر ایران. ترجمۀ مهران توکلی. تهران:نشر نی.
    21. زند، محمدتقی. 1389.«بررسی تطبیقی پژوهش‌های ایران‌شناسی غربی و شرق‌شناسی با تکیه بر بازنمایی بر فرهنگ مردم ایران در سفرنامه اروپاییان در دورۀ قاجاریه». فصلنامه مطالعات ملی ۱۱ (2): 1۵3ـ182.
    22. سایکس، ژنرال سرپرسی. 133۶. سفرنامۀ ژنرال سرپرسی سایکس (ده هزار مایل در ایران). ترجمۀ حسین سعادت نوری. تهران: کتابخانه ابن‌سینا.
    23. سموعی، زهرا . 1393. «نگاهی به لباس اندرونی زنان در سفرنامۀ سیاحان عصر قاجار». تاریخ نو ۴ (7): ۱۰۳ـ۱۲۰.
    24. شایسته‌فر، مهناز، و طیبه صباغ‌پور. 1390. «بررسی قالی‌های تصویری دورۀ قاجار (موجود در موزۀ فرش ایران)». فصلنامه علمی‌پژوهشی باغ نظر، ش. 18:۶3ـ7۴.
    25. شین‏جوء، سوزوکی. 1393. سفرنامۀ سوزوکی شین‏جوء. ترجمۀ هاشم رجب‏زاده و کینجی‌ئه‏ اورا. تهران:طهوری.
    26. طهماسبی‌زاده، ساره، و محمدابراهیم زارعی. 1397،«شمایل‌شناسی تصویر زنان در دورۀ قاجار با تأکید بر سفرنامه‌ها، نگارگری و عکس‌های برجای‌مانده از این دوره». مجله زن در فرهنگ ایران ۱۰ (۴): ۵۷۷ـ۵۹۴.
    27. فلاندن، اوژن. 13۵۶.سفرنامۀ اوژن فلاندن به ایران. ترجمۀ حسین نورصادقی. تهران: اشرافی.
    28. فوروکاوا، نویوبوشی. 138۴. سفرنامۀ فوروکاوا. ترجمۀ هاشم رجب‏زاده و کینجی‏ئه‏ اورا. تهران: انجمن آثار مفاخر فرهنگی.
    29. فووریه، ژوانس. 138۵. سه سال در دربار ایران (از 130۶ تا 1309 قمری). ترجمۀ عباس اقبالی. تهران: نشر علمی.
    30. کاگه اکی، اوبا. 1393. سفرنامۀ ایران و ورارود. ترجمۀ هاشم رجب‏زاده و کینجی‏‌ئه اورا. تهران: طهوری.
    31. کمندلو، حسین. 1395. «بازشناسی فرش مشهد در عصر قاجاریه؛ نمونه موردی قالی‌های محرابی پرده‌ای دورو (محرابی – افشان شاه عباسی قندیل‌دار موزۀ فرش آستان قدس رضوی)». نشریه مطالعات تاریخ فرهنگی ۸ (29): ۱۲۷ـ۱۴۷.
    32. کنت دو گوبینو، ژزف‏آرتو. 138۵. سه سال در ایران. ترجمۀ ذبیح‏الله منصوری. تهران: نگارستان کتاب.
    33. محمدی آیین، شهرزاد. 1395. «نقد و بررسی دیدگاه‌های سفرنامه‌نویسان دربارۀ فرهنگ غذایی ایرانیان در دورۀ قاجار». نشریه تاریخ نو،ش. 15: ۷۳ـ۱۰۰.
    34. مک‏گرگر، کلنل سی‏ام. 13۶۶. شرح سفر به ایالات خراسان. ترجمۀ مجید مهدی‏زاده. مشهد: آستان قدس رضوی.
    35. مهرآبادی، میترا. ۱۳۷۹. زن ایرانی به روایت سفرنامه‌نویسان فرنگی. تهران: روزگار، آفرینش.
    36. وامبری، ارمینوس. 1337. سیاحت درویشی دروغین. ترجمۀ محمدحسین آریا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    37. ویلز، چارلزجیمز. 1388. ایران و ایرانیان در یک قرن پیش (سفرنامۀ دکتر ویلز). ترجمۀ غلامحسن قراگزلو. تهران: اقبال.
    38. وندشعاری، علی. 1387.«اسطورۀ هوشنگ‌شاه در قالی‌های تصویری دورۀ قاجار». گلجام، ش. 10: ۸۷ـ100.
    39. ویلس، چارلز جیمز. ۱۳۶۳. تاریخ ایران در عهد قاجاریه. ترجمۀ جمشید دودانگه. تهران: زرین.