پژوهشی بر عرفان نور، رنگ و هندسه در ارسی‌های شبستان غربی مسجد نصیرالملک شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه هنر دانشگاه پیام نور مرکز تهران شرق، ایران

2 کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشگاه پیام نور . تهران شرق، ایران

چکیده

 هنر ایرانی‌اسلامی، ماهیتی عرفانی و معنوی دارد. نور، رنگ و هندسه در عرفان و هنر، به‌ویژه هنر معماری و هنرهای تزیینی که جزء اصلی هنر معماری است، همواره جایگاه ویژه‌ای داشته است. هنرهای تزیینی علاوه بر ظاهر مسحورکننده و زیبای خود، صرفاً جنبۀ تزیینی نداشته و برای درک آن‌زیینی نداشته و برای درک آن ی--  که آورده شود.ها، می‌بایست با رموز و مفاهیم عرفانی نور و رنگ و هندسه آشنا بود. هنرمند ایرانی از این ویژگی‌ها آگاه بوده و استفادۀ هوشمندانه‌ای که از آن‌ها در خلق آثار هنری می‌کرده، باعث شده که آثاری ماندگار و تأثیرگذار خلق نماید. هدف اصلی این پژوهش، معرفی هنر شیشۀ رنگی با تأثیرپذیری از عرفان نور و رنگ است با این فرض که مطالعه و بهره‌گیری از عرفان نور و رنگ، که در طراحی ارسی‌های شبستان غربی مسجد نصیرالملک به کار برده شده، می‌تواند در تزیینات داخلی و هنرهای دستی مرتبط با شیشۀ استفاده‌شده منجر به آرامش و احساس مثبت گردد. برای نیل به این منظور، ابتدا حکمت نوری ایران باستان، حکمت اشراق، رنگ و معانی عرفانی آن، شیشه، تاریخچه و نحوۀ ساخت آن و همچنین هنر ارسی‌سازی در مسجد نصیرالملک و ارسی‌های آن مطالعه شد. نحوۀ جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی و روش آن توصیفی‌تحلیلی بوده است. نتایج پژوهش حاضر نشان داد با شناخت و الهام‌گیری صحیح از شیوه‌های ساخت، طراحی و استفاده از شیشه و هنرهای مرتبط با آن، همچنین بهره‌گیری مناسب از نگرش‌ها و گرایش‌های عرفان ایرانی، می‌توان ضمن حفظ میراث مادی و معنوی ملی، به احیای این هنر ایرانی که تلفیقی از هنر، علم و عرفان است همت گماشت. همچنین به نظر می‌رسد تأثیرپذیری از عرفان نور و رنگ و همچنین تحلیل و مطالعۀ نقوش و رنگ‌های به‌کاررفته در ارسی‌های شبستان غربی مسجد نصیرالملک، می‌تواند هنرمندان را در به وجود آوردن آثاری مانا و تأثیرگذار، که موجب آرامش در بیننده می‌شوند، یاری دهد.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on Mysticism of Light, Color and Geometry in Sashes (Orosies) of the Western Shabestan of the Nasir al-Molk Mosque in Shiraz

نویسندگان [English]

  • Gholamreza Tousian Shandiz 1
  • Minoo Haji Ghafouri 2
1 Asisstant professor of Arts, Payam Noor University, Tehran, Iran
2 MA of Arts, Payam Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Iranian-Islamic art has a mystical and spiritual nature. Light, color, and geometry have always had a special place in mysticism and art, especially in architectural and decorative arts-- as t main component of architectural art. Decorative arts, despite their enchanting and beautiful appearance, are not limited to a decorative aspect. To understand them, one should be familiar with the mystical concepts of light, color, and geometry as well. The Iranian artist is aware of these features and his intelligent use of them in creating works of art has made him create lasting and impressive works. The main goal of this research is to introduce the art of stained glass with a regard to the influence of the mysticism of light and color. Furthermore, it tries to discuss how the glass design of the sashes used in the Western Shabestan of the Nasir al-Molk Mosque can be used in interior decorations and handcrafts can ooze relaxation and positive feeling.  . To this end, ancient Iran's optical wisdom, illumination wisdom, colors and their mystical meanings, glass, its history, and the way it was made were discussed. Besides, the art of sash-making in Nasir-ul-Molk Mosque, and its sashes were studied. The deployed method was descriptive-analytical, and data were collected through library and field study.  The findings of the present research showthat by combination of Iranian mystical attitudes and trends with the knowledge and of making, designing, and using glass and related arts, one can preserve the national material and spiritual heritage and devote himself to the revival of this Iranian art, which is a combination of art, science, and mysticism. Furthermore, the knowledge obtained from mysticism of light and color as well as from the analysis and study of motifs and colors used in the sashes of Nasir al-Mulk Mosque can contribute to  creation of  meaningful and impressive works making the viewer relax.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mysticism
  • light
  • color
  • geometry
  • Nasir al-Mulk Mosque
  1.  

    1. اصغری‌نژاد، محمد. 1379. «نگاهی به رنگ‌ها در قرآن». بینات، ش. 27: 84ـ۱۰۴.
    2. اکبری، فاطمه، تقی پورنامداریان، و حبیب‌‌الله آیت‌اللهی. 1389. «معرفت روحانی و رمزهای هندسی (مستخرج از رسالۀ دکتری تأویل رمزهای هندسی در فرهنگ و هنر اسلامی ایران)»، پژوهش‌های ادب عرفانی، ش. 13: 1ـ۲۲.
    3. امامی‌جمعه، مهدی، و محسن حسن‌زاده فروشانی. 1382. «جلوه‌های نور و رنگ در کشفیات عرفانی و تحلیلات روان‌شناختی». پژوهشنامه عرفان، ش. 8: 1ـ۲۲.
    4. امرایی، مهدی. 1396. ارسی، پنجره‌های رو به نور. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
    5. بلخاری قهی، حسن. 1390. مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی. تهران: انتشارات سورۀ مهر.
    6. جامی، عبدالرحمن. 1382. نفحات الانس من حضرات القدس. تـصحیح محمـود عابـدی. چ۴. تهران:اطلاعات.
    7. دادور، ابوالقاسم، و آزاده دالایی. 1395. مبانی نظری هنرهای سنتی (ایران در دورۀ اسلامی). تهران: دانشگاه الزهراء(س).
    8. ربیعی، ‌هادی. 1393. جستارهایی در چیستی هنر اسلامی. تهران: مؤسسۀ تألیف و ترجمه و نشر آثار هنری (متن).
    9. زمانی، کریم. ۱۳۹۳. مثنوی معنوی. تهران: نشر اطلاعات.
    10. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. 1355. مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح هنری کربن. تهران: انجمن فلسفه.
    11. ـــــــــــ.. 1388. مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    12. شایگان، داریوش. 1382. آیین هندو و عرفان اسلامی. تهران: انتشارات فرزان.
    13. شیمل، آنه ماری، و پرسیلا ساسک. 1382. «ارزش‌های رنگ در هنر و ادبیات ایران». ترجمۀ مریم میراحمدی. نامه انجمن، ش. ۱۲: 40ـ۵۸ .
    14. شفیع‌پور، آسیه. 1385. «ارسی در معماری سنتی». فصلنامه هنر، ش. 68: ۱۶۴ـ۱۸۳.
    15. طاهری، حسین، و زرین واردی. 1399. «بازشناسی تحلیلی‌توصیفی رنگ و نور در آراء علاءالدین سمنانی». فصلنامه متن‌پژوهی ادبی 24 (85): 139ـ۱۶۶.
    16. کمالی‌زاده، طاهره. 1392. مبانی حکمی هنر و زیبایی از دیدگاه شیخ شهاب‌الدین سهروردی. تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن).
    17. کیان‌مهر، قباد، بهاره تقوی‌نژاد، و صدیقه میرصالحیان. 1394. «گونه‌شناسی تزینات قواره‌بری در فرم خورشیدی درها (مطالعۀ موردی: درهای بناهای سلطنتی دورۀ قاجار)»، نگره، ش. 34: 84ـ۱۰۱.
    18. لینگر، مارتین. 1377. معانی رمزی سه‌گانۀ رنگ‌های اصلی در جام نو و می‌ کهن. ترجمۀ مهدی دهقانی. تهران: بی‌نا.
    19. نیکوبخت، ناصر، و علی قاسم‌زاده. 1387. «سمبولیسم نور و رنگ در عرفان ایرانی‌اسلامی». فصلنامه مطالعات عرفانی، ش. 8: ۱۸۳ـ۲۱۲.
    20. یونگ، کارل گوستاو. 138۶.انسان و سمبل‌هایش. ترجمۀ محمود اسلامیه. چ۶. تهران: جامی.