مطالعۀ تکنیک‌‌های ساخت شیشه از دوران هخامنشی تا تیموری در ایران

نوع مقاله : علمی -ترویجی

نویسندگان

1 استاد گروه مطالعات عالی هنر، دانشکدگان ‏هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری تخصصی تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ‏ایران

3 دانشجوی کارشناسی‌ارشد تاریخ هنر جهان اسلام، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

براساس اسناد تاریخی و باستان‌‌شناسی، شیشه‌‌گری از پیشینۀ تاریخی و هنری پرمایه‌ای برخوردار است به‌طوری‌که از زمان عیلامیان و پس از آن از دوران هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و از قرون نخستین اسلام تا دورۀ تیموری، آثار شیشه‌‌ای ارزشمندی برجای‌مانده که مبین ابعاد نوآورانه در زمینۀ ساخت شیشه و هم‌چنین تحولات صورت‌گرفته در این زمینه است. شیشه‌‌گران در هر دوره‌‌ای از تاریخ، شیوه‌‌های مختلفی برای ساخت آثار به‌‌کار گرفته‌‌اند و بسیاری از این شیوه‌‌ها در ادوار بعد ادامه یافته، چنان‌‌که تداومی ناگسستنی در شیوۀ شیشه‌‌گری قبل و بعد از اسلام مشهود است. شناخت تاریخ شیشه‌‌گری ایران از دورۀ هخامنشی تا تیموری و بررسی تکنیک‌‌‌‌های ساخت شیشه، هدف این پژوهش است. بنابراین پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش‌‌ اصلی است: تکنیک‌‌های ساخت شیشه از دورۀ هخامنشی تا تیموری چگونه بوده و چه تحولاتی را پشت سر گذاشته است؟ روش این تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و شیوۀ گردآوری اطلاعات آن، کتابخانه‌‌ای است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که قبل از ابداع میلۀ دم، روش‌‌های شیشه‌‌گری اغلب از شیوه‌های مورداستفاده در سفالگری و فلزکاری الهام گرفته، ولی ابداع روش دمیدن شیشه در دورۀ اشکانی، تحولی اساسی در شیشه‌‌گری ایران به‌وجود آورده که باعث جداسازی این هنر از سنت‌‌های رایج گذشته شده است. تکنیک‌‌های فشردن در قالب، موزاییک شیشه، قالب شنی و میله‌‌ای، ریخته‌‌گری و موم گمشده ازجمله روش‌‌های ساخت آثار شیشه‌‌ای قبل از دمش بوده‌‌اند. به‌‌سبب قابلیت‌‌های بسیار این تکنیک هم‌چون امکان ساخت آثار با فرم‌‌های متنوع، ابعاد گوناگون، تعداد بسیار و هم‌چنین امکان نوآوری‌‌ در ساخت و تزیین شیشه، دمیدن شیشه در ادوار بعدی موردتوجه واقع شده است. باوجود این‌که شیوه‌‌های شیشه‌‌گری به‌طور ناگهانی مورد تغییر قرار نگرفته‌‌اند، اما شیوه‌‌های نوینی در طول قرن‌‌ها به‌وقوع پیوسته که باعث رشد و شکوفایی شیشه‌‌گری ایران در دوران اسلامی تا حملۀ مغول شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Study of Glass-making Techniques from Achaemenid Era to Timurid Period in Iran

نویسندگان [English]

  • Hasan Bolkhari Ghehi 1
  • Masoumeh Zamani Saadabadi 2
  • Somayyeh Asadi 3
1 Professor, Department of Advanced Studies in Art, School of Visual Arts, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Ph. D candidate of Comparative and Analytic History of Islamic Art, Department of Advanced Studies in Art, School of Visual Arts, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Master Student of History of Art Islamic World, Department of Advanced Studies in Art, School of Visual Arts, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

According to historical and archeological documents, glass-making has enjoyed a rich historical and artistic background. The purpose of this research is to know the history of Iranian glass art from the Achaemenid period to the Timurid era as well as to study the techniques of glass-making. Therefore, the present study seeks to answer this main question: What were the techniques of glass-making from the Achaemenid period to the Timurid era and what changes did they undergo? The method of this research is descriptive-analytical, and its data has been collected through library study. The results have indicated that by the time of invention of the blow rod, the methods of glass-making were often inspired by the methods used in pottery and metalwork. However, the invention of glass-blowing in the Parthian period brought about a fundamental change in glass-making in Iran. That situation resulted in separation of this art from common traditions of the past. The techniques of pressing in a mold, glass mosaic, sand and rod mold, casting and lost wax are among the methods of glass-making works before blowing. Due to many capabilities of this technique, including the possibility of creating works with various forms, diverse dimensions, and a large number as well as the possibility of innovation in manufacturing and decorating of glass, glass-blowing has received attention in following periods, despite the fact that glass-making methods had suddenly become popular. They were not changed, but the emergence of new methods over centuries resulted in the growth and prosperity of glass-making in Iran during the Islamic era until the Mongol invasion.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • glass history
  • Iranian glass-making
  • techniques
  • blowing
  • tail rod

مراجع

  1. اشمیت، اریک اف. 1342. تخت جمشید: بناها، نقشه‌‌ها، نبشته‌‌ها. ترجمۀ عبدالله فریار. تهران: انتشارات فرانکلین و امیرکبیر.
  2. بازورث، کلیفورد ادموند. ۱۳۸۰. سلسله‌‌های تاریخ ایران: سلجوقیان. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: انتشارات مولی.
  3. بیات، عزیزالله. 1388. کلیات تاریخ تطبیقی ایران. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
  4. پرادا، ایدت. 1386. هنر ایران باستان (تمدن‌‌های پیش از اسلام). ترجمۀ یوسف مجیدزاده. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  5. پوپ، آرتر آپم، و فیلیس اکرمن. 1390. سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز. جلد پانزدهم؛ پیوست‌‌ها و تعلیقات. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  6. پیرنیا، حسن. 1342. ایران باستان. تهران: انتشارات سازمان کتاب‌‌های جیبی.
  7. پیرنیا، حسن، و عباس اقبال آشتیانی. 1384. تاریخ مفصل ایران از آغاز تا انقراض قاجاریه. تهران: نشر علم.
  8. تجویدی، زهرا. ۱۳۸۶. آشنایی با هنرهای سنتی ایران. تهران: انتشارات پیام نور.
  9. حاتم، غلامعلی. 1388. هنر و تمدن اسلامی 2. تهران: دانشگاه پیام نور.
  10. حاکمی، علی، و محمود راد. 1329. «شرح و نتیجه کاوش‌‌های علمی حسنلو (سلدوز)». گزارش‌‌های باستان‌‌شناسی. جلد یکم.
  11. خانپور، آرزو، و عباس کریمی. (1399). «نوآوری‌های شیشه‌گری اسلامی در سده‌های پنجم و ششم هجری». هنرهای صناعی ایران، 3(2): 109-120.
  12. دیولافوآ، ژان. 1376. سفرنامه خاطرات کاوش‌‌های باستان‌‌شناسی شوش 1886-1884. ترجمۀ ایرج فرهوشی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  13. سامی، علی. 1348. پایتخت‌‌های شاهنشاهان هخامنشی، شوش، هگمتانه، تخت جمشید. شیراز: انتشارات دانشگاه پهلوی سابق.
  14. شیشه‌‌گر، آرمان. 1378. «شیشه‌‌گری در دوران هخامنشی». در باستان‌‌شناسی و هنر ایران 32 مقاله در بزرگداشت عزت‌ا... نگهبان به کوشش عباس علیزاده، یوسف مجیدزاده، و صادق ملک شهمیرزادی، تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
  15. صالح‌‌وند، نوید. 139۴. تاریخچه شیشه و شیشه‌‌گری: ظروف شیشه‌‌ای دوره اشکانی مجموعه‌‌های موزه ملی ایران و موزه رضا عباسی. تهران: انتشارات سمیرا.
  16. عطارزاده، عبدالکریم. 1396. مجموعه هنر در تمدن اسلامی. تهران: انتشارات سمت.
  17. علام، نعمت اسماعیل. 1386. هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی. ترجمۀ عباسعلی تفضلی. چاپ دوم. مشهد: انتشارات به نشر.
  18. علی‌اکبرزاده کرد مهینی، هلن. ۱۳۷۳. شیشه مجموعه مرز بازرگان. تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور.
  19. قائینی، فرزانه. 1383. موزه آبگینه و سفالینه‌‌های ایران. تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور.
  20. کامبخش‌‌فرد، سیف‌‌الله. 1377. گورخمره‌‌های اشکانی. تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
  21. کرتیس، جان. 1378. ایران کهن. ترجمۀ خشایار بهاری. تهران:انتشارات کارنگ.
  22. گلداشتاین، سیدنی ‌‌ام. ۱۳۸۷. کارهای شیشه؛ مجموعه هنرهای اسلامی گردآوری ناصر خلیلی. ج.10. تهران: انتشارات کارنگ.
  23. مونس، حسین. 138۵. اطلس تاریخ اسلام. چاپ سوم. تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
  24. نصری اشرفی، جهانگیر. 1388. تاریخ هنر ایران. تهران: انتشارات آرون.
  25. ولف، هانس. ای. 1384. صنایع‌دستی کهن ایران. ترجمۀ سیروس ابراهیم‌زاده. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  26. یاوری، حسین. 1390. شیشه‌‌گری دستی در ایران. تهران: انتشارات سوره مهر.
  27. Antonaras, Anastassios. 2012. Fire and Sand: Ancient Glass in the Princeton University Art Museum, America: The Princeton University Art Museum.
  28. Barag, Danp .1975. "Rod-formed kohl-tubes of the Mid-1st Millennium BC". Journals of Glass Studies. No.17, 23-46.
  29. -----. 1985. Catalogue of Western Asiatic Glass in the British Museum. London: British Museum.
  30. Carboni, Stefano, & David Whitehouse. 2001. Glass of the Sultans. New York: The Metropolitan.
  31. Carboni, Stefano. 2001. Glass from Islamic Lands. UK: Thames & Hudson. Corning Museum of Glass.
  32. Charleston, Robert J. 1990. Masterpieces of Glass from the Corning Museum of Glass. New York: Harry N. Abrams, incorporated.
  33. Fukai, Shinji. 1977. Persian Glass. New York: Wetherill.
  34. Kroger, Jens. 1995. Nishapur Glass of the Early Islamic Period. New York: The Metropolitan Museum of Art.
  35. Page, Jutta-Annetta. 2006. The Art of Glass. London: Toledo Museum of Art.
  36. Ricke, Helmut. 2002. Glass Art Reflecting the Centuries. New York: Dusseldorf.
  37. Schmidt, Erich Friedrich. 1957. Persepolis II. Contents of the Treasury and other Discovers, Chicago: University of Chicago.
  38. Tait, Hugh. 2012. Five Thousand Years of Glass. New York: The Trustees of the British Museum.
  39. Whitehouse, David. 2005. Sasanian and Post-Sasanian Glass in the Corning Museum of Glass. New York: The Corning Museum of Glass.

منبع اینترنتی:

URL1:https://perojehonar.ir/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%80%D8%B4%DB%8C%D8%B4%D9%87-%DA%AF%D8%B1%DB%8C/

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار