مطالعۀ تطبیقی نقوش تزیینی مرکزگرا و شیوۀ اجرای آن در هنر بلوچی‌دوزی ایران و پاکستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه پژوهش هنر، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 استادیار گروه پژوهش هنر، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

بلوچی‌دوزی یکی از مهم‌ترین هنرهای قومی بلوچ است که توسط زنان بلوچ سرزمین‌های ایران و پاکستان اجرا می‌شود. وجود مرزهای مشترک و وسعت جغرافیایی مناطق بلوچستان ایران و پاکستان، علاوه بر آن‌که باعث تداوم میراث‌های قومی مشترکی در میان بلوچ‌های ساکن در این نواحی گردیده ‌است، تفاوت‌هایی هرچند اندک را نیز در فرهنگ و سنت‌های قومی آن‌ها رقم زده است. این موضوع در هنر سوزن‌دوزی به مثابه یکی از مهم‌ترین و فراگیرترین هنرهای قومی رایج در این نواحی، به صورت طراحی و اجرای نقوش مختلف قابل مشاهده ‌است. پژوهش حاضر که با هدف مطالعۀ شیوۀ طراحی نقوش سوزن‌دوزی بلوچستان ایران و پاکستان انجام گردیده‌ است، به‌دنبال تبیین مسئلۀ تفاوت‌ها و تشابهات موجود در شیوۀ طراحی نقوش بوده و در پی پاسخگویی بدین پرسش اساسی است که: نقوش تزیینی در هنر بلوچی‌دوزی چه ویژگی‌هایی دارند و چه تفاوت‌ها و تشابهاتی میان شیوۀ اجرا و طراحی آن‌ در سرزمین‌های ایران و پاکستان وجود دارد؟ بدین منظور تعدادی از نقوش مرکزی که محور پردازش سایر نقوش می‌باشند، مورد بررسی قرار گرفته‌اند. برای رسیدن به نتیجه‌ای بهتر، ترکیب چهار نقش تزیینی مرکزگرا و شیوۀ اجرای آن‌ها در ایران و پاکستان به روش تحلیلی - تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های این پژوهش حکایت از آن دارد که تکنیک دوخت بر روی پارچه یعنی تارکش‌بودن در سوزن‌دوزی پاکستان و تارشماربودن در سوزن‌دوزی بلوچ ایران از مؤثرترین عوامل در ایجاد افتراق میان نقوش سوزن‌دوزی بلوچی در این نواحی است. گسترش نقوش از بخش مرکزی طرح، هندسی بودن، متقارن‌بودن و کاربرد هفت رنگ سنتی در رنگ‌پردازی نیز از مهم‌ترین تشابهات موجود در بلوچی‌دوزی ایران و پاکستان است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Centripetal Motifs and of their Performance in Balouchi-douzi in Iran and Pakistan

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Saedi 1
  • Marziyeh Ghasemi 2
  • Sakine Khatoon Mahmoodi 2
1 M.A. student, Art Research Department, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
2 Assistant Professor, Art Research Department, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
چکیده [English]

 
Balouchi embroidery is one of the most important ethnic arts produced by Balouchi women, residing in Iran and Pakistan. The shared borders and the geographical extent of Balouchistan regions in Iran and Pakistan have not only guaranteed the continuity of common ethnic heritage among Balouchi people living in these areas but also created diversity, even if small, in their ethnic cultures and traditions. This topic in the art of needlework, as one of the most important and widespread ethnic arts in these areas, can be discussed in the form of designs and implementation of various motifs. This research, conducted with the aim of studying design methods of embroidery patterns in Balouchistan regions, both in Iran and Pakistan, has sought to explain the differences and similarities in the pattern design methods. Furthermore, it tries to answer these basic questions: what are the characteristics of decorative motifs in the art of Balouchi embroidery? What are the differences and similarities between their implementation and designs in regions of Iran and Pakistan? For this purpose, a number of centripetal motifs, which are the focus of processing other motifs, have been examined. In order to achieve a better result, the combination of four centripetal decorative roles and their implementation method in Iran and Pakistan have been analyzed in an analytical-comparative way. The findings of this research have indicated that the techniques of sewing on fabric, i.e. Taarkesh in Pakistani embroidery and Taarshomar in Balouchi embroidery of Iran, are among the most effective factors in creating a difference between Balouchi embroidery patterns in these areas. The expansion of motifs from the central part of the design, geometricity, symmetry, and the use of seven traditional colors in coloring are also among the most important similarities of Balouchi embroidery both in Iran and Pakistan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Balouchi embroidery
  • Iran
  • Pakistan
  • centripetal motifs
  • Balouchi motifs
  1. بلوچ‌زهی، ذاکره. 1401. «دوخت‌های منطقۀ بلیده پاکستان». مصاحبۀ حضوری در دهوار سراوان. 30 اردیبهشت.
  2. دراستان، سارا، و حوا مرادی. 1401. «دوخت‌های منطقۀ ایرندگان». مصاحبۀ حضوری در روستای دادکان ایرندگان. 14 تیر.
  3. درزاده، صاحب‌خاتون. 1401. «طراحی نقوش». مصاحبۀ حضوری در سراوان. 24 اردیبهشت.
  4. دکالی، زیور، و زینت دکالی. 1385. «هنر سوزن‌دوزی زنان بلوچ». فرهنگ مردم. ش. 17: 97-124.
  5. سپاسی، زهره، و خشایار قاضی‌زاده. 1400. «مطالعه تطبیقی ویژگی‌های بصری و ساختاری نقوش هندسی کاشی‌های منتخب حرم امام رضا(ع) در دوره سلجوقی و تیموری». فصلنامه نگره. ش. 60: 25-37.
  6. شیرازی، روح‌الله، و مهدی دهمرده پهلوان. 1393. «روابط فرهنگی بلوچستان ایران و پاکستان در هزاره سوم پیش از میلاد بر اساس بررسی‌های جدید باستان‌شناسی در مکران ایران». مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان. ش. 20: 43-64.
  7. عظیمی، زرخاتون. 1401. «دوخت پرکار». مصاحبۀ حضوری در خاش. 16 تیر.
  8. قاسمی، مرضیه، سکینه‌خاتون محمودی، و سیدرسول موسوی‌ حاجی. 1392. «ساختار صوری نقوش طبیعی در سوزن‌دوزی زنان بلوچ (با تأکید بر نمونه‌های شهرستان سراوان)». فصلنامه نگره. ش. 27: 60-73.
  9. کشاورز، گلناز، مونا عزیز، و مهسا منصوری. 1399. «نقوش هندسی در سوزن‌دوزی بلوچ». رجشمار. 1 (1): 123-135.
  10. کهرازه، محمدگل، و بهرام میربلوچ‌زهی. 1393. جاذبه‌های توریستی و گردشگری سیستان و بلوچستان. تهران: نشر پرنیان اندیش.
  11. محمودزهی، موسی. 1391. آیین‌ها، باورها و فرهنگ مردم بلوچستان. تهران: نشر آبنوس.
  12. -----. 1393. هنر بلوچستان. مشهد: نشر راهیان سبز.
  13. مقبلی، آناهیتا، و فاطمه شیرعلی‌یان. 1395. «نقش‌مایه‌های به کار رفته در هنر سیستان و بلوچستان (مطالعه موردی سفال، دستبافته‌ها، رودوزی‌ها، زیورآلات)». مطالعات تطبیقی هنر. ش. 11: 85-98.
  14. موسوی حاجی، سیدرسول، سکینه‌خاتون محمودی، و مرضیه قاسمی. 1393. «پوشاک محلی بلوچ‌ها و پیوستگی آن با هویت ملی». فصلنامه مطالعات ملی. 15 (1): 179-200.
  15. نظری، امیر، ایمان زکریایی کرمانی، و مهرنوش شفیعی سرارودی. 1392. «مطالعه تطبیقی سفالینه‌های کلپورگان با نقوش سوزن‌دوزی بلوچ». مطالعات تطبیقی هنر. ش. 8: 31-47.
  16. هوت، برکت (برجان بلوچ). 1401. «دود ءُ ربیدگ». مصاحبۀ حضوری در روستای پیشن چابهار. 9 تیر.
  17. Ahmad, Qazi Shakil. 2005. "Balochistan: Overview of Internal and International Dimensions". Pakistan Horizon, Pakistan Institute of International Affairs. 58 (2): 27-39.
  18. Alizai, Mehwish Qudoos, Nadia Agha, Aurangzaib Alizai, & Sajida Noureen. 2017. "Socio-economic Conditions of Women Home-based Balochi Embroidery Workers in Balochistan Pakistan". Balochistan Review. 36 (1): 187-201.
  19. Barnden, Betty. 2003. The Embroidery Stitch Bible, United States, Iola, Wisconsin. Barnden: Krause Publications.
  20. Baloch, Jahanzeb, & Saeeda Mengal. 2016. "The role and place of Mehrgarh in the development of South Asian Civilizations". Balochistan Review. 34 (1): 17-24.
  21. Jarrige, Jean-Francois.1974. "Nouvelles recherches archeologiques au baluchistan. les fouilles de mehrgarh, pakistan". Paleorient. 2 (2): 495-498.
  22. -----. 2008. "Mehrgarh Neolithic". Pragdhara. No. 18: 135-154.
  23. Keiany, Mohsen. 2010. "Architecture, craft and religious symbolism in rural areas of Baluchistan in Pakistan". A thesis submitted in partial fulfilment of the requirements of Birmingham City University for the Doctor of Philosophy. Birmingham Institute of Arts and Design. School of Architecture.
  24. Nematiniya, Abdolghayoum. 2013. "Geocultural Inter-relations of Iranian and Pakistani Balochistan in the Globalization Era". Journal of Subcontinent Researches University of Sistan and Baluchestan. 5 (15): 135-152.
  25. Ourangzeb, Aslam. 2017. "Balochi Embroidery Needlework". Journal Balochistaniyat University of Balochistan. Vol. 6: 1-13.
  26. Quivron, Gonzague. 1980. "les marques incisées sur les poteries de mehrgarh au baluchistan, du milieu du iv e millénaire a la première moitié du iii e millénaire". Paleorient. Vol. 6: 269-280.
  27. Siddiq, Muhammad, & Bashir Kakar. 2017. "Hand Embellished Fabrics – An Adoptable Potential to Empower Household Women in Balochistan". Balochistan Review. 34 (1): 283-294.
  28. Wazir, Shams, & Mumtaz A. Baloch. 2019. "Poverty alleviation through home- Based cottage industries in quetta Balochistan". New Horizons. 13(2): 113-132.