بازشناسی شیوه‌‌های ساخت و تزیین صندوق چوبی الغ‌بیگ در موزۀ توپکاپی‌سرای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه هنرهای صناعی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد گروه هنرهای صناعی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

مطالعه قالی معاصر ایرانی، با شناخت مؤلفه‌‌های زیبایی‌‌شناختی تصویری انواع طرح‌‌ها در مناطق مختلف میسر است. طرح گلستانی یکی از انواع طرح‌‌های قالی معاصر تبریز بوده که براساس رویکرد زیبایی‌‌شناختی سنتی و معاصر با زبان تصویری (نگاره‌‌های تصویری) در ساختار چند‌‌متنی تحول یافته است. به‌نحوی که در این طرح، نگاره‌‌های تصویری به شیواترین بیان در کثرت متون تجسم یافته‌‌اند. مسئله اصلی این پژوهش، نمود تصویری نگاره‌‌های طبیعت‌‌گرا در تحول طرح گلستانی قالی معاصر تبریز است. بنابراین هدف از این پژوهش، شناخت و تحلیل مؤلفه‌‌های تصویری طرح گلستانی جهت شناخت بیش‌تر قالی معاصر تبریز است. سوال اساسی این پژوهش عبارت است از: مؤلفه‌‌های اصلی نگاره‌‌های تصویری به‌عنوان ویژگی تصویری طرح گلستانی تبریز کدامند؟ این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی با رویکرد زیبایی‌‌شناختی و با استفاده از منابع کتابخانه‌‌ای و بررسی اسناد تصویری، به مطالعه و تحلیل نگاره‌‌های تصویری طرح گلستانی قالی معاصر تبریز پرداخته است. در این راستا جامعۀ آماری مورد مطالعه قالی‌‌های طرح گلستانی معاصر (سدۀ اخیر تبریز) بوده که از آن میان، 9 نمونه از قالی‌های گلستانی انتخاب شده‌اند. گردآوری داده‌‌های تصویری با مراجعه به وب‌‌سایت موزه‌‌ها، مطالعه تصاویر پایان‌‌نامه‌‌ها و کتب مرجع و با استفاده از تصویر‌‌برداری از قالی‌‌ها انجام یافته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که تحول در طرح گلستانی براساس رویکرد زیبایی‌‌شناختی سنتی و معاصر شکل گرفته است. در این راستا مؤلفه‌‌های سنتی چون ساختار هندسه متن برمبنای هندسه ایرانی- اسلامی و به صورت چندمتنی و کثرت متون مشهود بوده و مؤلفه‌‌های معاصر براساس تصویرگرایی نزدیک به طبیعت در نگاره‌‌های تصویری نمایان است. کثرت کاربرد نگاره‌‌های تصویری در طرح گلستانی معاصر تبریز بنابر ساختار زیبایی‌‌شناختی این طرح براساس کثرت متون و مؤلفه‌‌های تصویری دورۀ معاصر (مانند الهام از طبیعت به صورت تصویری واقع‌گرا از آن) نمود یافته است. دو مؤلفه تصویری طرح گلستانی در کثرت قاب‌‌بندی فضای چندمتنی با نمود نگاره‌‌های طبیعت‌‌گرای تصویری و استفادۀ گسترده از نگاره‌‌های تصویری بوده که از واقع‌گرایی بیش‌تری برخوردار می‌‌باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognizing Methods of Making and Decorating the Wooden Chest of Ulugh Beg in Topkapi Sarai Museum

نویسندگان [English]

  • Mehdi Mohammadzadeh 1
  • Zeynab Moradian Gojeh Baglo 2
1 Professor, Faculty of Islamic Arts, Tabriz University of Islamic Arts, Tabriz, Iran
2 Graduated from the field of Islamic Arts, Faculty of Islamic Arts, Tabriz University of Islamic Arts, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Ulugh Beg, The son of Shahrukh and the grandson of Amirtimur, is one of the prominent figures in history. He ruled for 40 years across the Transoxiana. During his rule, he promised to develop the arts of painting, calligraphy, wood decorations, metalwork, pottery, and so on. The wooden works of Gorkani period proved that it had a different style from that of Ilkhani. However, from the beginning of the Gorkani period, some similarities with the Ilkhani period were detected. Among the best wooden examples, left from Gorkani era, one can mention the Ulugh Beg wooden chest. This chest includes various motifs including geometric patterns, slimes, rotating khatais used in all parts of the chest. These beautiful motifs were decorated with techniques such as jovak, small inlay, and zamudgari. This article has tried to adopt a detailed look at decorations and implementation techniques deployed on this fund through the perspective of structuralism. The question raised in this research is about the kinds of motifs and techniques used in creating the composition of this beautiful work, according to its type of use? The purpose of this article is to review and introduce the techniques and motifs on the Ulugh Beg wooden box and its relevance. The method of the current research is descriptive-analytical, and its data were collected through library study. The results indicated that the wooden chest of Ulugh Beg was used to store ornaments and, for this reason, delicate and winding motifs were used in its decoration, all of which were displayed in fine and deep inlays. In other words, 70% of decorations on this box is inlay work. Regarding the size of the box, Jovak technique has also been deployed skillfully in diversity of patterns, which have mainly been applied to the opening edge of the box and in its corners. This technique has beautifully been executed in two colors, black and white. The types of carving used for this wooden chest are very similar to the works belonging to the Timurid era, but there are significant differences in details and elegance of the works. Also, gold has been used to adorn this chest.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Timurid period
  • Ulugh Beg
  • wooden box
  • ornaments and motifs
  • dragon
  1. اصغرزاده منصوری، تیلا، محمد عارف، و پرناز گودرزپروری. 1۴ «بررسی تحلیلی و نماد شناسانه‌‌ی سر اژدها در توغ‌‌های ایرانی (در بازه زمانی قبل از صفویه تاکنون)». جامعه‌شناسی سیاسی ایران. ۵ (2): 28۵-317.
  2. امیرخانی، غلامرضا. 1383. تیموریان – از ایران چه می‌‌دانم؟ ش. 8۴. تهران: دفتر پژوهش‌‌های فرهنگی.
  3. برند، باربارا. 1383. هنر اسلامی. ترجمۀ مهناز شایسته‌فر. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
  4. سپهری، محمد، و هدیه یگانه. 139۴. «بازتاب شریعتمداری حاکمان تیموری در عملکرد محتسبان این عصر». فصلنامه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت). ش. ۴1: 73-8۴.
  5. سمائی دستجردی، معصومه، و وحید عابدینی جوشقانی. 139۵. هنرمندان و صنعتگران در دوره تیموریان. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
  6. دیماند، موریس اسون. 13۶۵. راهنمای صنایع‌دستی. ترجمۀ عبداله فریار. چاپ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.
  7. رفیعی، امیر تیمور، و میثاق گودرزی. 138۶. «الغ‌بیگ و گرایش‌‌های فرهنگی او». نشریه مسکویه. ش. 8: 91-110.
  8. زحمتکش، زهرا، و سید ماهیار شریعت پناهی. 139۵. «سیر تحول سفالگری در دوره تیموریان». فصلنامه باستان شناسی. ش. 11: ۵۶-۶
  9. حسینی، هاشم. 1389. «مقایسه تاثیر هنر سفالگری چین بر ایران ادوار تیموری و صفوی». فصلنامه هنرهای زیبا – هنرهای تجسمی. ش. ۴1: 71-82.
  10. جعفری فرد، زهرا، احمد صالحی کاخکی، و داوود جعفری سرشت. 139۴. «تلالو شعارهای شیعی بر آثار چوبی دوره سلجوقی تا آغاز دوره تیموری». شیعه‌شناسی. ش. ۵2: 3۵-۵
  11. کاوسی، ولی‌الله. 1389. تیغ و تنبور. تهران: متن.
  12. کریمیان، معصومه. 139۵. «بررسی تطبیقی شیوه منبت‌کاری دوره مظفری و تیموری در دو اثر چوبی "در داخلی مقبره امامزاده اسماعیل اصفهان و در ورودی مقبره سید حسین واقف" (مقایسه دو اثر چوبی متعلق به دوره گورکانی و مظفری)». چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در مهندسی علوم و تکنوژی.
  13. محمدزاده، مهدی، شهریار شکرپور، زینب مرادیان قوجه بگلو، و امید شیخ بگلو. 1۴00. «بررسی تطبیقی نقوش جووک درب‌‌های بقعه شیخ صفی‌الدین با درب‌‌های مقبره خواجه احمد یسوی». فصلنامه نگره. ش. ۵8: 13۵-1۴9.
  14. مسعودی امین، زهرا، و سمانه صادقی‌‌مهر. 1۴ «مطالعه نقش‌مایه اژدها بر کاشی‌‌های زرین‌فام با تاکید بر نمادشناسی و پیشینه تاریخی». نشریه علمی پژوهشکده هنر و معماری و شهرسازی نظر. ش. 10۶: 99-10۶.
  15. میرجعفری، حسین. 1393. تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموری و ترکمانان. چاپ دوازدهم. تهران: سمت، دانشگاه هنر اصفهان.
  16. نایب‌‌زاده، راضیه و صمد سامانیان. 1394. «اژدها در اسطوره و فرهنگ ایران و چین». فصلنامه ادبیات و اسطوره‌شناختی. ش. 38: 237-271.
  17. -----. 139۵. «نقش و مفهوم اژدها در بافته‌‌های ایران و چین با تاکید بر دوره صفوی ایران و اواخر دوره مینگ و اوایل چینگ چین». دوفصلنامه مطالعات تطبیقی هنر. ش. 11: ۶9-84.
  18. Hayeri Demiril, Hasan. 2009. Türk ve İslam sanatı müzesi (13. yüzyıl Emevi ve Osmanlı eserleri). İstanbul: Pasifik.
  19. Glenny Hall, Küpeler. 2020. Osmanlı Sarayında Bir Hatıra: Algha Bey Box. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi. Cilt 26. Sayı 44.
  20. Hagedorn, Annette. 2009. Islamic Art. Norbert Wolf (Ed.). Taschen.
  21. O’Kane, Bernard. 2012. The Illustrated Guide to the Museum of Islamic Art in Cairo. Mohamed Abbas & Iman Abdulfattah (Contributors). The American University in Cairo Press.
  22. Roxburg, David. 2005. Türkçe ve Bin Yıllık Eserler Koleksiyonu, 600-1600. Londra, Royal Academy of Royal Arts.