جایگاه هنر حکاکی خطوط و کنده‌‌کاری نقوش در فیروزه‌تراشی شهر مشهد‏

نوع مقاله : علمی -ترویجی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد گروه هنر اسلامی (مطالعات تاریخی، تطبیقی)، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران (نویسنده مسئول)

3 استادیار گروه فرش و هنر اسلامی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

 
هنر فیروزه‌تراشی و حکاکی خطوط روی سنگ فیروزه یکی از هنرهای سنتی و زینتی است که از گذشته‌های دور در شهر مشهد رواج دارد. شهر مشهد از سوی شورای جهانی صنایع‌دستی به‌عنوان شهر جهانی سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی انتخاب شده‌است. هنر حکاکی یکی از زیرمجموعه‌های هنر فیروزه‌تراشی است و هنرمندان حکاک، خطوط و نقوش را با دقت بر روی نگین حک می‌کنند. هنرمندان فیروزه‌تراش، با تراش فیروزه به شکل حروف خوش‌نویسی، موفق به ساخت تابلو‌های زیبا از این گوهرسنگ آبی‌فام شده‌اند. هدف از پژوهش حاضر، مطالعۀ شکل‌های تراش، فرم خطی نگین فیروزه، شناخت و تحلیل انواع خطوط و نقوش در هنر حکاکی و فیروزه‌تراشی مشهد است. پرسش‌ اصلی پژوهش این‌گونه تبیین می‌شود: تنوع تراش، انواع خطوط و نقوش، ابزار و روش کار در هنر حکاکی و فیروزه‌تراشی معاصر مشهد از نظر کیفی کدام است؟ روش انجام این تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و جامعهٔ آماری آن، فیروزه‌تراشی معاصر مشهد بوده و نمونه‌گیری به شیوهٔ هدفمند انجام شده‌است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که برای تراش نگین در دورۀ معاصر علاوه‌بر شکل‌های پیشین (دایره، بیضی) از مربع، مخروطی، استوانه‌ای، چندضلعی و نقوش اسلیمی و ختایی نیز استفاده می‌شود. حکاکی شمایل و کتیبه‌نویسی اسامی و ادعیه با خطوط ثلث، نسخ و نستعلیق بر نگین فیروزه به‌صورت سفارشی انجام می‌شود. با توجه به استفاده از ابزار و روش‌های نوین، کیفیت تراش فیروزه بیش‌تر از گذشته شده‌است. به علت محدودیت تعداد هنرمندان حکاک، کمبود، گرانی و درجهٔ سختی سنگ فیروزه، حکاکی آن به‌لحاظ کمّی جایگاه مناسبی ندارد. در ساخت تابلو‌های فیروزه، بیش‌تر از خط شکسته‌نستعلیق استفاده شده و جهت تراش حروف، اغلب از فیروزهٔ احیاشدۀ کرمان و فیروزۀ بدلی استفاده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Position of Line Engraving and Motif Carving in Mashhad’s Turquoise Carving

نویسندگان [English]

  • Sakinhh Moradi Bajestani 1
  • Saman Farzin 2
  • Arezoo Paydarfard 3
1 MA. Student of Islamic Art, University of Birjand, Birjand, Iran
2 Assistant Professor of Archeology, University of Birjand. Birjand, Iran. (Corresponding Author)
3 Assistant Professor of Islamic Art, University of Birjand, Birjand, Iran
چکیده [English]

Introduction
The lines of turquoise carving and engraving on turquoise stone is one of the traditional and ornamental arts. This art is one of the sub-branches of gem carving, which is a part of Iranian artificial arts in terms of practicality and tools.  Turquoise carving has been popular in the city of Mashhad since the distant past. The city of Mashhad has been chosen as the international city of precious and semi-precious stones by the World Industries Council. The art of carving is one of the subsets of the art of turquoise carving; turquoise carving artists have succeeded in making beautiful paintings from this blue gem by carving in the form of letters using the art of calligraphy. The presence of valuable mines, including the Turquoise Mine in "Ten Mines" from the villages of Neyshabur city, and the transfer of this mineral to the city of Mashhad from the distant past have collected engravers and turquoise carvers in this city.
Research Method
The engravers engrave inscriptions, images, and lines on the seals with the most complete splendor. The purpose of the research, based on the analysis and description of the cutting shapes, is to introduce the types of lines, motifs, and images carved on the turquoise gem, based on the essence of the subject. The questions that this research aims to answer are: how are the cutting shapes, types of lines, and motifs used in contemporary Mashhad turquoise carving art classified from a qualitative perspective? What tools and methods are used in the art of engraving? How to make turquoise panels? The research method in this study is descriptive-analytical. The method of collecting data is library information and field research, including photography (observation and interviews). The statistical population includes (15) prominent engravers and turquoise engraving professors as well as knowledgeable and well-informed people. The interviews were saved as audio files and analyzed as texts. In the following, interviews were carried out with turquoise carving and engraving artists who were mostly working in the upper floor of Bazaar Reza in Mashhad, using the materials that are used to expand the art. These hardworking artists proposed turquoise carving and engraving; this art was examined in terms of the subject of the study.
Research Findings
In the meantime, engraving and carving on seals and gems are worth attention. Ferdowsi, a high-ranking poet of Iran, writes about the carving and engraving of lines on turquoise in the story of Bijan and Manijeh: "One victorious seal of Rostam Baroi-- written with iron by the action of hair". In this verse, Ferdowsi calls the turquoise stone with the name of “Pirouze”. Rostam's name is engraved on the turquoise stone and this ring was in the hand of Iranian warrior Rostam as a seal. In that period, they used tools like iron for carving. The art of engraving is done very delicately and Rostam's name is written as thin as a hair on the gem of the ring. Khwaja Nasir al-Din Tusi writes in his book Tensukh Namah Ilkhani about turquoise’s change of color: "Engravers consider any turquoise that turns green to be dead. They turned this green turquoise and polished it again, and it was correctable. Artists and art masters have proposed different solutions for the development and prosperity of engraving art, the most important of which include: first, the cooperation of designers with engraving artists to present new designs in the design of motifs, to create new and innovative designs, and to combine designs and lines in calligraphy and its integration into each other. They can create harmony between motifs and lines in engraving and calligraphy with the poems of great poets of Iran in the form of motifs taken from Iranian literature, the icons of famous Iranian artists and poets. Second, the government and related organizations can encourage and support artists. Third, certification of high-quality turquoise gems and exquisite carvings, specifying the name of the engraver, the type of gem, can give credibility to the gem and jewel. Fourth, the introduction of advertising of this art in mass media and virtual space. Fifth, the creation of workshops within the trade union, to increase employment and entrepreneurship, can result in the employment of graduates. At last, holding domestic and foreign exhibitions can introduce this art to the world. By making certified turquoise jewelry with new designs and proper marketing, it is possible to export this product, a type of non-oil export, by connecting to global markets.
Conclusion
The art of engraving on turquoise stone is an ancient art, so that in the Metropolitan Museum there are rings belonging to the 11th century AD. It was made from Neyshabur turquoise gem with a "dome" (dome) cut with a circular and oval shapes. Today, the shapes of thrash include circles, ovals, cylinders, hearts, hexagons, and polygonals with angled cutting, known as "Trush Fest". Of course, sometimes it is used by young people in its natural form, after polishing. Today, tools and working methods have developed, and artists in this profession try to create original works using new tools and methods while using past experiences. These engraved images include those of Imams, the inscriptions of names, supplications, famous surahs of the Quran with naskh, thulh, nastaliq and broken nastaliq script in the form of a raised edge and togud along with the engraving of the golden dome of Imam Reza and motifs of daffodils, eight leaves. The chrysanthemum is done inside the bergamot frame on the turquoise gem. One of the innovations of the art of turquoise carving is to make a tableau by carving letters from turquoise stone. Due to new methods and new tools, the quality of lathe has increased. The art of engraving has declined in terms of quantity due to the limitation in the number of artists and the lack of coherence of the carving workshops in Mashhad.

کلیدواژه‌ها [English]

  • carving art
  • Firozeh Trashi
  • Mashhad
 
آژند، یعقوب، و ارجمند اینالو، مهدی. (1399). بازیابی مفهوم و عملکرد چرخ‌های حکاکی در گوهرتراشی. دوفصلنامه هنرهای صناعی ایران، 3 (5)، 5-16.  doi: https://doi.org/10.22052/3.2.5 ‎
ادیب، داریوش. (1389). فرهنگ جامع جواهرشناسی؛ جهان جواهرات. تهران: پازینه.
بصیری، محمدحسین، و سیدسلماسی، سیما. (1386). نگرشی بر وضعیت سنگهای قیمتی ایران و جهان. ششمین کنفرانس دانشجویی مهندسی معدن، تهران. برگرفته از: https://civilica.com/doc/45711
بیانی، سوسن، و امان‌اللهی وفائی، مهدی. (138۶). جواهرشناسی سنگ‌های قیمتی (زیورها). تهران: سمت.
جدّی، محمدجواد. (1388). مُهرها و نگین‌ها. به تصحیح محمدتقی فرامرزی. تهران: زرین و سیمین.
-----. (1392). دانشنامه مهُر و حکاکی در ایران. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، موسسه تألیف و ترجمه و نشر آثار هنری متن.
-----. (1394). تاریخ مهر و حکاکی در ایران و لزوم تاسیس موزه مستقل مهرهای تاریخی، متن سخنرانی استاد محمدجواد جدّی در مراسم رونمایی از دانشنامه مهر و حکاکی در ایران و تمبر یادبود این روز و نیز اعلام ثبت ملی هنر مهرسازی و حکاکی. فصلنامه فرهنگ موزه، شماره 9، 64-66.
جوهری نیشابوری، محمد ابی‌البرکات. (1383). جواهرنامۀ نظامی. به کوشش محمدرسول دریاگشت و ایرج افشار. تهران: میراث مکتوب.
خلقی، مهرداد. (1390). شرحی بر آموزش مهرکنی و حکّاکی در کتاب مهر و حکّاکی در ایران. فصلنامه پیام بهارستان، زمستان، دوره دوم، سال 4، شماره 14، 575- 579.
دآلمانی، هانری رنه. 1378. از خراسان تا بختیاری. ترجمهٔ غلامرضا سمیعی. تهران: طاووس (نشر اثر اصلی 1911).
زرگری، حمیده و شیخی، علیرضا. (1399). مطالعۀ فرم و نقش رکاب و نگین در انگشترسازی معاصر مشهد. دوفصلنامه هنرهای صناعی ایران. سال سوم، شماره 2، 17- 26.   doi: https://doi.org/10.22052/3.2.17
زکریایی کرمانی، ایمان و سکینه مرادی بجستانی. (1400). برنامه‌ریزی راهبردی در هنر فیروزه‌تراشی شهر مشهد و راهکارهای برای توسعه آن. دوفصلنامه هنرهای صناعی اسلامی، 5 (2)، 56-79.
شاردن، ژان. 1345. سفرنامه شاردن (ج. 2-4). ترجمهٔ محمد عباسی. تهران: امیرکبیر (نشر اثر اصلی ۱۶۷۶).
اعتمادالسلطنه ]صنیع الدوله[، محمدحسن خان. (1362). مطلع الشمس. تهران: گلشن.
نصیرالدین طوسی، محمدبن حسن. (1363). تنسوخ‌نامه ایلخانی. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: موسسۀ اطلاعات.
عربشاهی، محمد. (1391). عصر جواهرات. مشهد: ترانه.
علوی‌فرد، نقدعلی. (1393). بررسی‌ها و مطالعات زمین‌شناختی بر روی مناطق گسترده‌ی کانی‌ها و سنگ‌های قیمتی ایران با نگاهی ویژه به فیروزه‌ی خراسان. همایش ملی زمین‌شناسی و اکتشاف منابع، شیراز. برگرفته از: https://civilica.com/doc/373797
فراحمدی، نوشین. (1391). فیروزه. تهران: پازینه.
قزوینی، محمد‌بن مبارک‌شاه. (1394). جواهرنامه (معرفه الجواهر). تصحیح سمانه جعفری. آبادان: پرسش.
کاشانی، جمال‌الدین ابوالقاسم عبداله. (1390). عرایس الجواهر و نفایس الاطایب. به کوشش ایرج افشار. تهران: دانشگاه علوم پزشکی.
کالی، هال. 1388. راهنمای مصور و جامع سنگ‌های قیمتی. ترجمهٔ محمدحسن عرب اسدی، تهران: پازینه (نشر اثر اصلی 2008).
گرایلی، فریدون. (1374). نیشابور، شهر فیروزه. مشهد: خاوران.
مرادی بجستانی، سکینه، فرزین، سامان، و پایدارفرد، آرزو. (1401). نام فیروزه و هنر فیروزه‌تراشی در کتب عهد عتیق و باورهای مردم. نهمین کنفرانس بین‌المللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن ایران و گرجستان. برگرفته ‌از: https://civilica.com/doc/1664004
میرزا ابوالقاسمی، محمدصادق، و پورمند، حسنعلی. (1390). بررسی شیوه‌های حکاکی و مهرکنی در دوره قاجار. فصلنامه نگره، ش. 20، 59- 68.
نوری، مینا. (1381). حکاکی‌های مینا نوری با توضیح فنی برخی اصطلاحات چاپ. تهران: هنر چاپ.
Schaller, W. T. (1912). Crystallized Turquoise from Virginia. American Journal of Science, Vol.33, 35-40.
Siliman, B. (1881). Turquoise of New Mexico. American Journal of Science, V0l. 22, 67-71.
منابع اینترنتی
URL1: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/449887
URL2: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/453048
URL4: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/451110
References
Adib, D. (2009). comprehensive culture of gemology; The world of jewelry. Tehran: Pazineh[In Persian].
Alavifard, N. (2014). Geological studies on vast areas of minerals and precious stones in Iran with a special look at the turquoise of Khorasan. National Conference on Geology and Resource Exploration. Shiraz 1-8 [in Persian].
Arabshahi, M. (2012). The Age of Jewelry. Mashhad: Taranh [in Persian].
Azhend, Y., & Arjmand Inalo, M. (2020). "Recovering the concept and function of engraving wheels in gem cutting". Journal of Iranian Artifacts, 3 (2), 5-16 ‎[In Persian].
Basiri, M. H., & Seyed Salmasi, S. (2007). "A perspective on the status of precious stones in Iran and the world." In: Proceedings of the 6th Mining Engineering Student Conference. 575-586 ‎[In Persian].
Bayani, C., & Amanollahi Vafai, M. (2007). Jewelry of precious stones (ornaments). Tehran: Organization for the Study and Compilation of University Humanities Books (Samet) [in Persian]
Cally, H. (2009). An illustrated and comprehensive guide to precious stones. Translation: Arab Asadi, M. H. Tehran: Pazineh ‎[In Persian].The original publication of the work (2008).
Chardin, J. (1966). Chardon's travelogue. Translator: Abbasi, M. vol. 2-4, Tehran: Amirkabir.(The publication of the original work in 1676).[In Persian].
D' Allemagne, H- R. (1999). From Khorasan to Bakhtiari. Translation: Samii, G. Tehran: Tavus ‎[In Persian].
)Du Khorassan au pays des Backhtiaris: trois mois de voyage en Perse. 1911.(
Etimad al-Sultaneh (Sani al-Doulah), M. H. (1983). MatllaAl-Shams. Tehran: Golshan [In Persian].
Farahmadi, N. (2013). Turquoise. Tehran: Pazineh‎[In Persian].
Graili, F. (1995). Neishabur, Firuzeh city. Mashhad: Khavaran‎[In Persian].
Jeddi, M. J. (2009). Mohrha and Neginha. Edited by: Faramarizi. M.T. Tehran: Zarin and Simin. [In Persian].
——. (2013). Encyclopaedia of seal and engraving in Iran. Tehran: Art Academy of the Islamic Republic of Iran, Institute of Authoring, Translation and Publishing of Text Artworks. [In Persian].
——. (2015)."The history of seals and engraving in Iran and the need to establish an independent museum of historical seals, the text of Professor Mohammad Javad Jeddi's speech at the unveiling ceremony of the encyclopedia of seals and engraving in Iran and the commemorative stamp of this day, as well as the announcement of the national registration of the art of seal making and engraving." Museum culture magazine.  Vol. 9, 64-66[In Persian].
Johari Neishabouri, M. A. (2004). Gawahar Namh Nezami. Through the efforts of Daryagasht, M.R., & Afshar, I. Tehran: Written heritage[In Persian].
Kashani, J. A. A. (2011). Arais al-Jawahar and Nafais al-Atayeb. Through the efforts of Afshar.I. Tehran: University of Medical Sciences[In Persian].
Khalkhi, M. (2011). "A description of the teaching of stamping and engraving in the book of stamping and engraving in Iran." Payam Baharestan magazine. 2 (4), 14, 575-579 [In Persian].
Mirza Abul Qasimi, M. S., & Pourmand. H. (2013). "Investigation of engraving and stamping methods in the Qajar period." Negre magazine, 20. 59-68 [In Persian].
Moradi Bejstani, S; Farzin, S., & Padayar Fard. A. (2022). "The name of turquoise and the art of turquoise carving in the books of the Old Testament and people's beliefs" 9th International Conference on Language, Literature, History and Civilization of Iran and Georgia. March/14, 2023 1-22 [In Persian].
Nouri, M. (2002).Mina Nouri engravings with technical explanation of some printing terms. Tehran: Art of Printing [In Persian].
Qazvini, M. M. (2015). Jawaharnameh (Knowledge of Jawahar). Correction: Jafari. S. Abadan: Porcesh[In Persian].
Schaller,W.T. (1912). Crystallized Turquoise from Virginia. American Journal of Science. Vol.s4-33, pp: 35-40.
Siliman, B. (1881). "Turquoise of New Mexico". American Journal of Science, V0l.s3-22, pp: 67-71, (1881).
TusiKhwaja Nasiruddin M. B. H. (1984). Tensukh Name of Ilkhani. Edited by Modares Razavi,M. T. Tehran: Information Institute[In Persian].
Zakariai Kermani, I., & Moradi Bejstani. S. (2021). "Strategic planning in the art of turquoise carving in the city of Mashhad and strategies for its development", bi-quarterly publication of Islamic artificial arts, 5, (2). 56-79 [In Persian].
Zargari, H., & Sheikhi, A. (2020). "A Study on the Motifs and Forms of Bands and Center Stones in the
Contemporary Ring Making of Mashhad, Iran. Journal of Iran's Industrial Arts. Sh. 2: 17-26[In Persian].
Internet references: Table images (1)
Imagehttps://www.metmuseum.org/art/collection/search/449887
Image https://www.metmuseum.org/art/collection/search/453048
Imagehttps://www.metmuseum.org/art/collection/search/453008
Image https://www.metmuseum.org/art/collection/search/451110