بازآفرینی، آسیب‌نگاری و بررسی ساختاری کتیبهٔ گریوار بقعهٔ دوازده امام یزد‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی، گروه هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز. ایران؛ مربی گروه هنرهای تجسمی، دانشگاه ‏یزد، یزد، ایران

2 کارشناسی‌ارشد گروه پژوهش هنر، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

3 دانشیار گروه هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران (نویسنده مسئول)

چکیده

 تاریخ ساخت بقعهٔ «دوازده امام یزد» به‌عنوان یکی از کهن‌ترین بناهای کتیبه‌دار ایران، به اواخر دورهٔ آل‌بویه و دیلمیان برمی‌گردد. تحقیقات انجام‌گرفته بر روی این بنا به معماری و مرمت جدارهٔ خارجی آن محدود می‌شود، درحالی‌که گنبدخانهٔ آن دارای آرایه‌های ارزشمندی ازجمله کتیبه آیت‌الکرسی در گریوار گنبد است. هدف این پژوهش، مطالعهٔ آسیب‌های وارده به این کتیبه و شناخت ساختار و نقوش به‌کار رفته در آن برای کمک به استفاده‌های بعدی ازجمله در مرمت کتیبه بوده‌است. نیل به این هدف در گرو پاسخ به این دو سؤال است: 1. آسیب‌های وارده به کتیبهٔ گریوار بقعهٔ دوازده امام شامل چه مواردی است؟ 2. ساختار کلی و تزئینات به‌کار رفته در این آرایه چگونه است؟ ضرورت این پژوهش از این‌روست که با توجه به قدمت بنا و تأثیرات مخرب جوی، کتیبهٔ فوق دچار آسیب‌های جدی شده لذا نیازمند شناخت این آسیب‌ها جهت جلوگیری از آسیب‌های بیش‌تر و بازسازی بوده و احیای آن بسیار ضروری است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی‌ ـ تحلیلی و براساس مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی است. یافته‌های این پژوهش براساس بازآفرینی بخش‌های آسیب‌دیده، آسیب‌نگاری و پردازش ‌تصویری با برنامه‌های رایانه‌ای، حاکی از آن است که  بیش‌ترین آسیب‌ها عمدتاً به دلیل ریزش مصالح زیرساخت،ریزش رنگ و آلودگی‌های‌محیطی است. وسعت ریزش مصالح هفت درصد کل کتیبه است و ریزش تکه‌ای رنگ 5/6 درصد کتیبه را درگیر نموده درحالی‌که آلودگی‌های سطحی 100 درصد کتیبه را فراگرفته‌اند. تحلیل داده‌ها در آلودگی‌سطحی، گواه وجود میانگین 13 درصدی رنگ خاکستری‌روشن،34 درصدی خاکستری‌میانه و 14درصدی خاکستری‌تیره به‌جای دو رنگ سفید 55 درصدی و سیاه 45 درصد در طرح اولیه است که نشان از سطح بالای تخریب کتیبه دارد. هم‌چنین هرچند در همهٔ کتیبه‌های معماری نظام‌های سه‌گانهٔ نوشتاری، هندسی و گیاهی لزوماً به‌کار نرفته‌اند، براساس بررسی ساختاری کتیبه، این اثر هر سه بخش را به شکل ساختارمندی داراست به‌گونه‌ای که طراح، هریک از اجزاء را در هماهنگی هرچه بیش‌تر برای رسیدن به کلیتی منسجم طراحی نموده‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reconstruction, Damage Analysis, and Structural Analysis of the GrivarInscription in the Twelve Imams Mausoleum of Yazd

نویسندگان [English]

  • Safieh Hatami 1
  • Zeinab Samadnezhad Azar 2
  • Abolfazl Abdollahifard 3
1 PhD candidate in Faculty of Islamic Handicrafts, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran and Faculty member of Visual Arts Department, Faculty of Arts and Architecture, Yazd University, Yazd, Iran
2 MA of Art Research, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
3 Associate Professor, Faculty of Visual Arts, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran (Corresponding Author)
چکیده [English]

Introduction
The construction date of the ‘Twelve ImamsMausoleum’ in Yazd goes back to the end of the Buyidsand Daylamites periods. The architectural ornaments of this building include murals, plasterworks, faience mosaics, and brickworks; also, an inscription with decorative Kufic script has decorated its parts. The research conducted on this building is limited to the architecture and restoration of its external walls, while the dome has valuable ornaments, including the inscription of ‘Ayatul Kursi’ in its Grivar. This inscriptionis implemented using the technique of ‘painting on plaster’. This historical monument has been seriously damaged due to the age of the building and the destructive environmental effects on it. These damages are either erosion destroying the appearance of the building or the structural destruction destroying the foundation of the building; therefore, knowing the damage so as to prevent further destruction and reconstruction is of particular importance to preserving this thousand-year-old monument.
Research Method
This research tries to study the damages inflicted on this inscription with the help of reconstruction and damage photography. It, also, tries to to know the structure and motifs used in it in comparison with similar inscriptions. The questions raised in this research were: 1- What were the damages caused to the Grivar inscription in the Twelve Imams Mausoleum? 2- What was the general structure and decorations used for this ornament? This research was descriptive-analytical, and data collection was based on library studies and field surveys. Its approach in the image processing section of the inscription to determine the amount of damage was quantitative, and in the structural analysis it was qualitative. The primary research sources were provided using field photography; the damage mapping of the sides of the inscription was reconstructed based on photographs and images; image processing was provided using a computer program and a color analysis method. The images processed based on color; the numerical results were separated and analyzed based on tables, and the possibility of reproducing the inscription provided the conditions for its structural investigation concerning the analysis of external components and visual features.
Research Findings
The mentioned inscription is in Kufic (Moashaq Moshajar) script, written in dark azure color on a plaster base. This inscription began with "Bismillah" from the third side of the top of the entrance door and ended with the phrase ‘Al-Ali al-Azeem’ at the end of the eighth side. Over time, damages were imposed on this inscription, leading to the destruction of many parts. Among these damages were humidity, mud,and water flow from the upper parts on the surface of the inscription, the effect of suspended particles in the air, pollution, and dust, the change in the writing's color, the loosening of the paint layer, and its separation from the plaster bed due to the passage of time, penetration termites and the porosity caused by their activity in the lower layers, the cracks caused by earthquakes or other shocks and the forces entering the building, and the traces of droppings of birds or other creatures on the surface of the inscription. Measuring the accurate amount of damage on each side was done in the form of three separate images for each side: 1- The reproduced image of each side of the inscription was in black and white without destruction (the processing of this image provides the amount of positive (text) and negative (background) space to determine the amount of damage in other destructions). 2- The recreated image of each side showed infrastructure destruction in red and paint loss in blue 3- A black-and-white image of each side of the inscription was used to estimate surface pollution. Based on this damage imaging method, by comparing the white and black colors on each side and the percentage of white and black in the ‘initial recreated design’, it was noted whether the destruction damaged the writing itself or the background of the inscription. Accordingly, the fifth side had the most serious destruction of the background with 8%, and the the most serious destruction of the text with 7%. The results of the processing of the blue color, which represents the ‘paint loss’ showed that the first side had the highest amount of paint loss (7% loss), which caused the color of the design and the background to be the same. The lowest amount of paintloss was assigned to the second and the third sides. According to the results, ‘surface pollution,’ had a 100% extent in the inscription.
Conclusion
Based on the reconstruction of the destructed parts, damage imaging, and image processing with computer programs, the damages have been divided into three general categories: 1) destruction of infrastructure materials, 2) paint loss, 3) surface pollution. The results indicate that the most serious damage was caused mainly by the fall of infrastructure materials, paint loss, and environmental pollution. Structural analysis showed that this inscription had all three structural components of inscriptions including the plant system in the upper part, the geometric system in the middle part, and the writing system in the lower part. The greatest similarity was in the plantmotif, and the greatest diversity was seen in the knots of the geometric part. Although these systems were not necessarily used in all architectural inscriptions, this inscription had all three parts in a structured way showing that the designer had designed each component in harmony to achieve a coherent whole.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Grivar inscription
  • Twelve Imams Mausoleum
  • damage analysis
  • image processing
  • structural investigation
 آیتی، عبدالحسین. (1317). آتشکده‌ی یزدان. یزد: انجمن ادبی یزد.
ابوئی، رضا. (1378). مروری بر قبهٔ دوازده امام یزد (429 ه.ق). مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران. به‌کوشش باقر آیت‌الله‌زاده ‌‌شیرازی. کرمان،  ارگ بم (صص. 25-29).
-----. (1388). هزار سال استواری. یزد: سازمان میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری.
احمدی، حسین، عابداصفهانی، عباس، و اکبری‌فرد، مریم. (1392). آسیب‌شناسی کتیبه معرق سنگ و کاشی خدای‌خانه مسجد عتیق شیراز. مرمت و معماری ایران (مرمت آثار و بافت‌های تاریخی فرهنگی)، 3 (5)، 69-81.  dor: 20.1001.1.23453850.1392.3.5.6.6
افشار، ایرج. (1374). یادگارهای یزد (ج. 2). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
افشارمهاجر، کامران، صالحی، سودابه، و فرید، امیر. (1395). شاخصه‌های تشخیص حروف در الفبای اسلامی. نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، ش. 18، 43-60.  doi: 10.30480/VAA.2017.373
بمانیان، محمدرضا و محمدی، سحر. (1393). بررسی جایگاه گنبد در الگوهای کالبدی مساجد معاصر. نقش جهان، 4 (3)، 7-16.dor: 20.1001.1.23224991.1393.4.3.7.5
پ‍ازوک‍ی، ‌ن‍اص‍ر، و ش‍ادم‍ه‍ر، ع‍ب‍دال‍ک‍ری‍م. (۱۳۸۴). آث‍ار ث‍ب‍ت‌‌ش‍ده‌ ای‍ران‌ در ف‍ه‍رس‍ت‌ آث‍ار م‍ل‍ی‌ (از ۲۴/۶/۱۳۱۰ ت‍ا ۲۴/۶/۱۳۸۴)، [ب‍رای‌] س‍ازم‍ان‌ م‍ی‍راث‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ و گ‍ردش‍گ‍ری‌، م‍ع‍اون‍ت‌ ح‍ف‍ظ و اح‍ی‍اء آث‍ار ت‍اری‍خ‍ی. ت‍ه‍ران: دف‍ت‍ر ث‍ب‍ت‌ م‍ی‍راث‌ ت‍اری‍خ‍ی‌ - ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ و طب‍ی‍ع‍ی‌.
پیرنیا، محمدکریم. (1369). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین غلامحسین معماریان. تهران: دانشگاه علم و صنعت.
پوپ، آرتور اپهام و آکرمن، فیلیس. (1355). بررسی هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا زمان حال). لندن: انتشارات دانشگاه آکسفورد (با همکاری می جی شوبوی توکیو) و گروه مناف‌زاده تهران.
حاتمی، صفیه، خزائی، محمد، و محمدزاده، مهدی. (1402). بررسی اسلوب خط و تمهیدات بصری کتیبه گریوار بقعه دوازده امام یزد. پیکره، 12 (31)، 1-17. doi: 10.22055/PYK.2023.42580.1350
دانش‌یزدی، فاطمه. (1387). کتیبه‌های اسلامی شهر یزد. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، انتشارات سبحان نور.
عطارعباسی، مصطفی، همت‌زاده دستگردی، سعید، و محبوبی، قربان. (1394). بررسی رفتار و پایداری ساختمان گنبد دوازده امام یزد در برابر زلزله. آنالیز سازه – زلزله، 12 (3)، 25-32.  dor:  20.1001.1.23456310.1394.12.3.4.5
فرید، امیر. (1400). هم‌نشینی نقش و نوشتار در هنر ایران. تهران: انتشارات کلهر.
فضائلی، حبیب‌الله. (1350). اطلس خط. اصفهان: انجمن آثار ملی اصفهان.
قوچانی، عبدالله. (1383). بررسی کتیبه‌های بناهای یزد. یزد: سازمان میراث فرهنگی.
گرابار، اولگ. (1375). اولین بناهای یادبوداسلامی/ یادداشت‌ها و اسناد. ترجمه کلود کرباسی. سازمان میراث فرهنگی کشور. فصلنامه اثر. ش.26 و27، 6-59.
گدار، آندره. (1372). آثار ایران (ج. 3). ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
گرومن، آدولف. (1383). منشأ و توسعه ابتدایی کوفی گلدار. ترجمهٔ مهناز شایسته‌فر. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی  (نشر اثر اصلی 1965).
ملکی، امجد. (1392). بررسی عوامل و شرایط درونی تخریب کتیبه بیستون کرمانشاه با استفاده از دستگاه رادار. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. 24 (1)، 129-140.  dor: 20.1001.1.20085362.1392.24.1.10.5
مکی‌نژاد، مهدی. (1397). ساختار و ویژگی‌های کتیبه‌های کوفی تزئینی در دوره سلجوقی و ایلخانی. نگره، ش. 46، 17-29. doi: 10.22070/NEGAREH.2018.774
نظری، توران. (1401). بررسی ساختار معماری و آرایه‌های تزئینی بناهای آرامگاهی دوره اسلامی شهر یزد (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد منتشرنشده). دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
هیلن برند، روبرت. (1385). معماری اسلامی (شکل، کارکرد و معنی). ترجمه باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی. تهران: روزنه (نشر اثر اصلی 1984).
Blair, Sh. (1992.( The Monumental Inscriptions from Early Islamic Iran and Transoxiana. Leiden: E. J. Brill.
Sutton,  M. (1987) .Differential Rates of Vandalism in a New Town, Towards A Theory of Relative Place (Unpublished PhD Thesis). University of Central Lancashire, Preston, UK.
منابع اینترنتی
URL1: https://letsgotrip.ir   
URL2: www.alamy.com
URL3: https://lastsecond.ir
References
Abuei, R. (1999). Review of the dome of the Twelve Imams of Yazd (429 A.H.). Bam Citadel - Kerman: Proceedings of the Second Congress of the History of Architecture and Urban Planning of Iran, pp. 25-29 [In Persian].
-----. (2009). A thousand years of stability. Yazd: Organization of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism [In Persian].
Afshar, I. (1995). Monuments of Yazd (Vol. 2). Tehran: Association of Cultural Artifacts and Honors [In Persian].
Afsharmohajer, K., Salehi, S., & Farid, A. (2016). Indices of recognizing letters in the Islamic alphabet. Letter of visual and applied arts,Vol. 18, 43-60. doi: 10.30480/VAA.2017.373‎ [In Persian].
Ahmadi, H., Abed Esfahani, A., & Akbari Fard, M. (2013). Damage analysis of the stone and tile mosaic inscription of God House of Atiq Mosque in Shiraz. Restoration and architecture of Iran (restoration of historical and cultural works and textures), 3 (5), 69-81. dor: 20.1001.1.23453850.1392.3.5.6.6‎ [In Persian].
Ayati, A. H. (1938). Yazdan fire temple. Yazd: Yazd Literary Association [In Persian].
Attar Abbasi, M., Hematzadeh Dastgardi, S., & Mahboubi, Gh. (2015). Investigation of behavior and stability of the Twelve Imams Mausoleum building in Yazd against an earthquake. Structural Analysis –Earthquake, 12 (3), 25-32. dor:  20.1001.1.23456310.1394.12.3.4.5‎ [In Persian].
Bamanian, M. R., & Mohammadi, S. (2014). Investigating the status of the dome in the physical patterns of contemporary mosques. Naghsh-e Jahan, 4 (3), 7-16. dor: 20.1001.1.23224991.1393.4.3.7.5‎ [In Persian].
Blair, Sh. (1992‎‏.(‏‎ The Monumental Inscriptions from Early Islamic Iran and Transoxiana. Leiden: E. J. Brill‏.‏
DaneshYazdi, F. (2008). Islamic inscriptions of Yazd city. Tehran: Organization of Cultural Heritage of the Country, Sobhan Noor Publications [In Persian].
Fazaeli, H. (1971). Atlas of script. Isfahan: Isfahan National Artifacts Association [In Persian].
Farid, A. (2021). Coexistence of motif and writing in Iranian art. Tehran: Kalhor Publications [In Persian].
Godard, A. (1993). Artworks of Iran (Vol. 3). (A. Sarvqad Moqadam, Trans.). Mashhad: Astan Quds Razavi Islamic Research Foundation.
Grabar, O. (1996). Notes and documents. Cultural Heritage Organization of the Country (K. Karbasi, Trans.). Scientific, Technical, Artistic Quarterly Journal, Asar, Vol. 26-27, 6-59.
Hatami, S., Khazaei, M., & Mohammadzadeh, M. (2023). Investigating the calligraphy style and visual arrangements of the Grivar inscription in the tomb of the Twelve Imams Mausoleum of Yazd". Peykare, 12 (31), 1-17. doi: 10.22055/PYK.2023.42580.1350‎ [In Persian].
Hillenbrand, R. (2006). Islamic architecture (form, function, and meaning) (B. Ayatollahzadeh Shirazi, Trans.). Tehran: Rozaneh ‎‎(Original work published 1984).
Makinejad, M. (2018). The structure and characteristics of decorative Kufic inscriptions in the Seljuq and Ilkhanid periods. Negareh, Vol. 46, 17-29. doi: 10.22070/NEGAREH.2018.774‎ [In Persian].
Maleki, A. (2013). Investigating the factors and internal conditions of the destruction of the Bisotoon inscription of Kermanshah using a radar device. Geography and Environmental planning, 24 (1), 129-140. dor: 20.1001.1.20085362.1392.24.1.10.5‎ [In Persian].
Nazari, T. (2022). Investigating the architectural structure and decorative ornaments of Islamic period tombs in Yazd. M.A. Thesis‎, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran [In Persian].
Pazuki, N. & Shadmehr, A. K. (2005). The works recorded of Iran in the list of national works (from 24/6/1310 to 24/6/1384), [For] Cultural Heritage and Tourism Organization, Deputy of Preservation and Revival of Historical Artifacts, Tehran: Registration Office of Historical Heritage - Culture and Medicine [In Persian].
Pirnia, M. K. (1990). Identifying the Islamic architecture of Iran. (Gh. Memarian, Ed.). Tehran: University of Science and Technology [In Persian].
Pope, A. U., & Ackerman, Ph. (1976). A survey of Iranian art (from prehistoric times to the present). London: Oxford University Press (in collaboration with Meiji Shuboi of Tokyo) and Manafzadeh Group of Tehran.
Quchani, A. (2014). Examining the inscriptions of Yazd monuments. Yazd: Cultural Heritage Organization [In Persian].
Sutton,  M. (1987)‎‏ .‏Differential Rates of Vandalism in a New Town, Towards A Theory of Relative Place ‎‎(Unpublished PhD Thesis). University of Central Lancashire, Preston, UK. ‎