تحلیل نگارۀ « معراج پیامبر(ص) » از خمسۀ طهماسبی با نگاهی دینی و سیاسی به شیوۀ آیکونولوژی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، گروه هنر اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 دانشیار گروه پژوهش هنر، گروه پژوهش هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

3 دانشیار گروه هنر اسلامی، گروه هنر اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

نگارۀ «معراج پیامبر (ص)» اثر سلطان محمد است که توسط محمد زمان در دوره شاه سلیمان صفوی مرمت شده است نکته قابل توجه در این نگاره، فرشته‌ای است که درحین نگاه توأم با لبخند به مخاطب نگاره، به سمت پیامبر(ص) در حال حرکت و اهدا تاج است به‌تصویر کشیده شده است،که گویی نگارگر دیدگاه خویش را در اثر نمایان کرده است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی معنای لایه‌های پنهانی نگاره مورد نظر را با شیوه آیکونولوژی پانوفسکی تحلیل کرده است و به طرح این پرسش پرداخته است که چه لایه‌های معنایی پنهانی در نگارۀ معراج پیامبر(ص) وجود دارد؟ نتایج نشان می دهد که عوامل فرهنگی و سنتهای اجتماعی دوران صفوی و عناصر بصری رایج در نگارگری در پوششه و احوال شخصیت های موجود در نگاره تاثیرگذار بوده است و از طرفی نگارگر تحت تأثیر فضای معنوی و اجتماعی حاکم در دوره صفوی به خلق اثر دست زده است،درحقیقت نگاره برخاسته از دیدگاه-های معنوی، دینی در زمان خلق اثر توسط سلطان محمد و دیدگاه سیاسی و اجتماعی در زمان مرمت اثر توسط محمد زمان بوده است. سلطان محمد نیز متأثر از این نگرش عرفانی دست به خلق این اثر زده است و از طرفی هم محمد زمان مرمت‌گر اثر نیز باتوجه به شرایط سیاسی و اجتماعی آشفتۀ حاکم بر سلطنت شاه سلیمان صفوی به‌صورت باطنی و غیرمستقیم با توجه به سیرت پیامبر، ایشان را الگوی حکومت داری دینی دانسته و نارضایتی خویش را از دورۀ تاریخیِ صفوی به مخاطب اثر القاء میکند درنتیجه شاه سلیمان را لایق حکومت داری ندانسته است

عنوان مقاله [English]

Analysis of the painting "The Ascension of the Prophet (PBUH)" by Khamseh Tahmasebi with a religious and political view in the style of iconology

نویسندگان [English]

  • sahand allahyari 1
  • morteza afshari 2
  • Khashāyar Qāzizādeh 3
1 Ph.D. Student of comparative and analytical history of Islamic Art, Department of Islamic Art, Shahed University, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Department of Art Research, Department of Art Research, Shahed University, Tehran, Iran
3 Associate Professor of Department of Islamic Art, Department of Islamic Art, Shahed University, Tehran, Iran
چکیده [English]

​The painting "The Ascension of the Prophet (PBUH)" by Sultan Mohammad belongs to the version of Khamseh Tahmasebi in the Tabriz Safavid period, which was restored by Mohammad Zaman during the Safavid era of Shah Suleiman, It is one of the works that the painter, as the author of the work of art, has created an additional meaning from the work. The remarkable thing in this painting is an angel who is moving towards the Prophet (PBUH) while looking at the audience with a smile and is presenting a crown as if the painter has revealed himself in the work. With the aim of identifying the meaning of the hidden layers, the present research has analyzed the painting in question with Panofsky's iconology method, and has addressed the question of what hidden layers of meaning are there in the painting of "Ascension of the Prophet (PBUH)"? The results of this research show that the cultural factors and social traditions of the Safavid period and common visual elements in painting before the Safavid period had an impact on the clothing and condition of the characters in the painting, and on the other hand, the artist created the work under the influence of the spiritual and social atmosphere prevailing in the Safavid era, In fact, the painting originated from spiritual and religious views at the time of creation by Sultan Mohammad and the political and social view at the time of the restoration of the work by Mohammad Zaman. Sultan Mohammad also created this work under the influence of this mystical attitude and on the other hand, Mohammad Zaman, the restorer of the work, considering the turbulent political and social conditions governing the reign of Shah Suleiman Safavi, in an esoteric and indirect way, considering the biography of the Prophet ,He considers him as a model of religious governance and inculcates his displeasure from the Safavid historical period to the audience of the work.