بررسی تطبیقی ویژگی‌های هنری و تاریخی شش تیغ سلطنتی محفوظ در خزانۀ جواهرات ملی ایران

نویسندگان

1 کارشناس ارشد صنایع‌دستی.

2 دانشیار، دانشگاه هنر تهران.

چکیده

خزاین سرزمین ایران، هرگاه استقلال و دولتی قوی داشته، مالامال از جواهر، نفایس و سکه بوده است. حتی در دوره‌های ضعف و حاکمان بی‌کفایت نیز آن‌قدر از این قبیل داشته‌اند که چشم ناظران و سیاحان خارجی را خیره کند و ایشان را به تحسین و اعجاب وادارد. این ثروت و دارایی دربارهای ایران، همواره به منزلۀ قدرت و پشتوانه‌ای برای کشور محسوب می‌شده است، از این رو در حفظ و صیانت آن کوشش می‌کرده‌اند. خزانۀ جواهرات ملی ایران، نمایشگاهی از جواهرات درخشانی است که در طول ادوار مختلف تاریخ به خصوص دورۀ قاجار، جمع‌آوری شده‌اند و هر بیننده‌ای را مجذوب شکوه و زیبایی خود می‌کند. از نفیس‌ترین اشیایی که در این خزانه به چشم می‌خورند، شمشیرهای مرصع به جواهراتی هستند که هر کدام، جذابیت شگفت‌آوری دارند. مقالۀ حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات آن به شیوۀ کتابخانه‌ای و مشاهدۀ مستقیم آثار خزانه جواهرات ملی ایران انجام گرفته است، به بررسی 6 نمونه از این شمشیرها پرداخته است. این تحقیق در تلاش است ویژگی‌های هنری و نمادین این شمشیرها را بررسی نموده و به این پرسش پاسخ دهد که آیا این شمشیرهای آراسته و تجملی، جنبۀ کاربرد در میدان جنگ داشته‌اند یا تنها سمبلی برای نشان‌دادن قدرت و شکوه شاهان و قدرتمندان بوده‌اند؟ نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که شمشیرهای این دوره گذشته از نفاست و ارزش‌های فوق‌العادۀ مادی که به دست صنعتگران ساخته و پرداخته می‌شد، برخوردار از نشانه‌های رمزی و آیینی و نیز مرتبط با اعداد و ادعیه‌ای می‌باشند که از باورها و اعتقادات مذهبی و به‌ خصوص اعتقادات شیعی برگرفته شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on the Artistic and Historical Features of Six Royal Blades, Preserved at the Treasury of National Jewels, Iran

نویسندگان [English]

  • Negin Rostami 1
  • S. Sa’id Seyed-Ahmadi Zāvieh 2
1
2
چکیده [English]

Autonomy and authority are two factors in Iran that has brought wealth and prosperity to the governmental treasury with a great amount of jewels, precious stones and coins in different periods. Even at the time of weak and incompetent rulers, such jewels and coins were to such an extent that they amazed viewers and travelers having them admire and feel astonished. Such wealth and property in the Iranian courts have always accounted for authority, power and financial backing of the state. Hence, the Iranian have attempted to preserve and protect their treasures. The Treasury of National Jewels of Iran is an exhibition of priceless, sparkling jewels collected during different eras, particularly the Qajar dynasty, attracting any viewer’s eyes by its glory and beauty.  The most exquisite objects in this treasury include swords studded with jewels each with surprising attractiveness. The present research is carried out by using library sources and through observing the real objects. It aims to examine six swords and attempts to study their artistic and symbolic features as well as to answer the following question: Were these swords with such decorated and aristocratic features been used in battles or they have just been a symbol of power and glory of rulers and their kingship? The results indicate that the swords of this era are of extraordinary value and preciousness made by the craftsmen as well as enjoying ritual symbols relating invocations and prayers all derived from the religious beliefs, particularly those of the Shiites.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Treasury of National Jewels of Iran
  • Qajar Swords
  • Artistic and Historical Features
 
ادیب، داریوش. 1385. جهان جواهرات. ج. 3، زمرد. تهران: انتشارات یادواره اسدی.
افضل طوسی، عفت السادات. 1393. طبیعت در هنر باستان. تهران: انتشارات مرکب سپید.
اقبال، عباس. 1340. «تاریخ جواهر در ایران.» فرهنگ ایران زمین. ش. 9: 5-45.
بهمن‌پور، محمودرضا. 1385. روزی روزگاری ایران 1275-1305. تهران: نشر نظر.
توکلی بزاز، محمد. 1380. گوهر ایران. تهران: نشر انوشه.
حیدرآبادیان، شهرام، و فرناز عباسی‌فرد. 1388. هنر فلزکاری اسلامی. تهران: سبحان نور.
خزایی، محمدرضا. 1388. شاخص اِکمال در اعداد، ردپای ولایت در عدد ابجد. قم: نشر عطر یاس.
خواجه بیدختی، حسین. 1388. پژوهش‌هایی پیرامون سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در ایران و جهان. مشهد: نشر معلا.
ذکاء، یحیی، و محمدحسن سمسار. 1345. «اشعار و اشیاء.» مجله هنر و مردم. ش. (41-42): 9-21.
راهنمای خزانه جواهرات و مشخصات بعضی از جواهرات سلطنتی ایران. 1355. تهران: نشر بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
زابلی‌نژاد، هدی. «بررسی نقوش اصیل قاجاری.» فصلنامه هنر. ش. 78: 140-169.
زاوش، محمد. 1348. کانی‌شناسی در ایران قدیم. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
سلیمانی، علیرضا. 1385. «بررسی تطبیقی نقشمایه‌های نیایشی در ایران و هند باستان.» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر تهران.
ضرغام‌پور، فاطمه. 1391. «شناخت و تحلیل کاربرد مردم‌شناختی جواهرات (مورد مطالعه حوزه جواهرات ملی).» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد. 1348. تنسوخ نامه ایلخانی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
عربشاهی، محمد ]مهرداد[. 1391. عصر جواهرات. مشهد: انتشارات ترانه.
غراب، راهله. 1384. نماد خورشید در فرهنگ و ادبیات. مشهد: نشر محقق.
غیبی، مهرآسا. 1391. 3500 سال تاریخ زیورآلات اقوام ایرانی. تهران: انتشارات هیرمند.
قربانی، منصور. 1382. سنگ‌ها و کانی‌های گرانبها (گوهرها) و جایگاه آنها در ایران. تهران: ناشر آرین زمین.
کوه نور، اسفندیار. 1381. بررسی نقوش نمادین یا سمبلیک در آثار هنرهای سنتی ایران. ج. 3. پژوهش و نگارش منتخب صبا. تهران: انتشارات نور حکمت.
گرامی، بهرام. 1394. سنگ و گهر در هزار سال شعر فارسی (تشبیهات و استعارات). تهران: نشر علمی.
محمدی، محمدحسین، و نازیلا فرمانی انوشه. 1391. فرهنگ احجار کریمه و معدنی‌ها در ادبیات فارسی. تهران: نشر زوّار.
محمدی‌زاده، اکرم. 1392. «کاربرد سنگ فیروزه در زیورآلات ایرانی.» فصلنامه علمی پژوهش هنر. ش. 3: 107-112.
مرزبان، معصومه. 1390. «بررسی تطبیقی ویژگی‌های فنی و هنری جنگ‌افزارهای سرد ایران در دوره صفوی و قاجار (موردپژوهی آثار موزه‌های نظامی تهران، شیراز و بنیاد مستضعفان).». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر تهران.
معزز لسکو، ضرغام. 1380. گوهرشناسی: بررسی سنگ‌های قیمتی. مشهد: نشر واژگان خرد.
موحد ابطحی، محمد صدرا. 1386. سنگ‌ها و خواص اعجاب انگیز. قم: نشر عطر عترت.
مین، وی. بی، و ای. دی. تشینگام. 1355. جواهرات سلطنتی ایران. ترجمۀ مهرداد نبیلی. تهران: نشر بانک مرکزی ایران.
ناشناس. 1392. خزانه جواهرات ملی؛ کهکشان گوهرهای تابناک ایران. فصلنامه پژوهش هنر. ش. 3: 26-32.
ویلسون، اوا. 1386. نقوش اسلامی برای هنرمندان و صنعتگران. ترجمۀ سما سلطانی. تهران: نشر سها.
Moshtagh Khorasani, Manouchehr. 2006. Arms and Armor from Iran. Legat Publication.
Raby, Julian. 1999. Qajar Portraits. London: ‎Azimuth Editions in Association with the Iran Heritage Foundation.