نوآوری‌های شیشه‌گری اسلامی در سده‌های پنجم و ششم هجری

نویسندگان

1 استادیار، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.

2 مربی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.

چکیده

شیشه‌گری دوران اسلامی در سده‌های پنجم و ششم ه.ق در سرزمین‌های اسلامی به اوج رشد و شکوفایی خود رسید و با ابداعات و نوآوری‌هایی در حوزۀ ساخت و تزیین توأم بود که پس از این دوره، الهام‌بخش شیشه‌گری جهان گردید. این مقاله با مطالعۀ شاخصه‌های شیشه‌گری اسلامی در دوران اوج آن با هدف معرفی و طبقه‌بندی نوآوری‌های صورت‌گرفته در شیوه‌های ساخت و تزیین تولیدات شیشه‌ای، در صدد پاسخ به این پرسش است که طی سده‌های 5 و 6 ه.ق در حوزۀ ساخت و تزیین محصولات شیشه‌ای، کدام تحولات فنی در سرزمین‌های اسلامی صورت گرفته است؟ این پژوهش بر اساس هدف از نوع کاربردی و بر اساس ماهیت و روش از نوع پژوهش‌های توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری داده‌های آن از نوع کتابخانه‌ای و ثبت مشاهدات نگارندگان بوده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد شیشه‌گری اسلامی در سده‌های پنجم و ششم هجری بسترهای مناسبی برای ایجاد تحول و نوآوری داشته که این تحولات را می‌توان در چهار گروه رنگ و مواد اولیۀ شیشه،  فرم و شیوه‌های ساخت، تزیینات و کاربرد طرح نمود. مطالعۀ آثار شیشه‌ای منتسب به این دورۀ تاریخی، همزمان با ارتقای کیفی مواد اولیه شیشه و تنوع رنگی، تنوع در فرم و شیوه‌های ساخت آثار و تزیینات و کاربرد نوآورانه را نشان می‌دهد. در مجموع می‌توان ادعا کرد شیشه‌گری اسلامی در ایران، عراق، سوریه و مصر از شاخصه‌های فنی متمایزی نسبت به دوران قبل از آن برخوردار بود که با حملۀ مغول‌ در سده هفتم هجری در ایران متوقف و به مراکز شیشه‌گری عراق، سوریه و مصر منتقل شد و بعدها از این مناطق به غرب رسید و با تجربیات شیشه‌گری غرب درآمیخت. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Innovations of Islamic Glasswork in the 5th and 6th Centuries AH/AD 11th and 12th Centuries

نویسندگان [English]

  • Ārezu Khānpour 1
  • Abbās Karimi 2
1
2
چکیده [English]

Glasswork of the Islamic era in the 5th and 6th centuries AH/AD 11th and 12th centuries in Islamic lands reached its peak of growth and prosperity and was accompanied by innovations in the field of production and decoration. After this period this industry inspired glassmaking of the whole world. Studying the features of Islamic glassmaking in its heyday with the aim of introducing and classifying the innovations made in the methods of manufacturing and decorating glass products, this research seeks to find out technical development in the field of manufacturing and decorating glass products in the 5th and 6th centuries AH/ AD 11th and 12th centuries. The present research is based on the nature of descriptive-analytical methodology. The method of collecting data is based on library sources and the recording of observations was made by the authors. In the results obtained from this study, it can be said that Islamic glasswork in the 5th and 6th centuries AH/ AD 11th and 12th centuries in Islamic lands had suitable bases for creating change and innovation, and can be divided into four groups: color and raw materials of glass, form and methods of construction, decorations and the application of designs. Studying the glass works attributed to this historical period at the same time with improving the quality of glass raw materials and color diversity demonstrates diversity in forms and methods of making works, decorations and innovations. In general, it can be claimed that Islamic glassmaking in Iran, Iraq, Syria and Egypt had distinct technical characteristics compared to previous periods, and stopped by the Mongol invasion in the 7th century AH/AD 13 century in Iran and transmitted to other glass centers. Glassmaking industry then moved to Iraq, Syria, and Egypt, and later reached the West from these lands, merging with the experience of Western glassmaking.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Glasswork
  • Technical Innovations of Glass
  • Islamic Glass Decorations
  • 5th and 6th Centuries AH/ AD 11th and 12th Centuries
 
امامی، سید محمدامین، و سجاد پاک‌گوهر. 1396. «مفتول­های شیشه­ای چغازنبیل؛ اولین نشانه­های شیشه­گری ایران در هزاره دوم پیش از میلاد.» دوفصلنامه پژوهه باستان­سنجی. ش. 5: 1-15.
حسن، زکی محمد. 1382. گنجینه­های فاطمیان. ترجمۀ ندا گلیجانی مقدم. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
دیماند، موریس اسوند. 1383. راهنمای صنایع اسلامی. ترجمۀ عبدالله فریار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
رحمت­آبادی، اعظم، و‌ مهدی جلیلی. 1390. «شیشه­سازی شام در سده‌های چهارم تا ششم هجری.» دوفصلنامه تاریخ و فرهنگ. ش. 87: 69-88.
شیشه­گر، آرمان. 1382. «صنعت ساخت آبگینه در دوره سلجوقی و معرفی چند نمونه آن.» فصلنامه موزه­ها. ش. 37: 24-29.
علی اکبرزاده کرد مهینی، هلن. 1373. شیشه: مجموعه مرز بازرگان. تهران: انتشارات موزه ملی ایران.
فریه، ر. دبلیو. 1374. هنرهای ایران. ترجمۀ پرویز مرزبان. تهران: انتشارات خزران.
فوکایی، شینجی. 1371. شیشه ایرانی. ترجمۀ آرمان شیشه­گر. تهران: انتشارات میراث فرهنگی.
قبادیانی، ناصرخسرو. 1373. سفرنامه ناصرخسرو. ترجمۀ نادر وزین­پور. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
گلاک، جی، و سومی هیراموتو. 1355. سیری در صنایع ­دستی ایران. تهران: انتشارات بانک ملی.
گلدشتاین، سیدنی ام. 1387. کارهای شیشه. ترجمۀ ناصر پور پیرار. تهران: نشرکارنگ.
مادیسون، فرانسیس، و امیلی ساواژ اسمیت. 1387. ابزارآلات علمی. ترجمۀ غلامحسین علی مازندرانی. تهران: نشر کارنگ.
Alkhemir, Sabiha. 2014. Light in art and science from the Islamic world. USA: Focus-Abengoa foundation.
Carboni, S. 2001. Glass from Islamic Lands. London: Thames and Hudson.
Carboni, S. and D. Whitehouse. 2001. Glass of the Sultans. New York: The Metropolitan Museum of Art.
Carboni, Stefano, Marta Drexler lynn, Sidney Goldstein, Sandra Knudsen, and Jutta Page. 2006 . The Art of Glass. London: Toledo museum of art.
Charleston, Robert J. 1990 . Masterpieces of Glass from the Corning Museum of Glass. New York: Harry N. Abrams, incorporated.
Jenkins, Marilyn. 1986. "Islamic Glass." A Brief History from Metropolitan Museum of Art Bulletin: 1-56.
Kröger, Jens. 1984.  Glas. ed. Klaus Brisch. Mainz.
-----. 1995 .Nishapur; Glass at the Early Islamic Period. New York: The Metropolitan Museum of Art.   Lamm, Carl Johan, 1930. Mittelalterliche Gläser und Steinschnittarbeiten aus dem Nahen Osten. 2 vols. Berlin: Forschungen zur Islamischen Kunst.
Ricke, Helmut. 2002. Glass Art; Reflecting the Centuries. Masterpieces from the Glasmuseum Hentrich in Museum Kunst Palast, Düsseldorf, Munich and New York: Prestel.
Tait, Hugh. 2012. 5000 Years of Glass. London: The British Museum.
Whitehouse, David. 2010. Islamic Glass in The Corning Museum of Glass. USA: Corning Museum of Glass.
www.britishmuseum.org
www.cmog.org
www.davidmus.dk
www.islamicartsmagazine.com