شناسایی ساختار بصری نشانه‌های لوزی‌شکل در خطوط ایلامی بر دست‌بافته‌های معاصر ایرانی با تأکید بر نظریۀ تطورگرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه گرافیک، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

دست‌بافته‌های ایرانی گنجینه‌ای از نقوش کهن این سرزمین را در بر می‌گیرد؛ نقوشی که طی قرن‌ها تداوم یافته‌اند و تحولات آن‌ها در طول تاریخ، قابل بررسی است. پرسش اصلی تحقیق حاضر این است که نشانه‌های هندسی لوزی‌شکل در خطوط کهن ایرانی کدام‌اند و بازخوانی نمودهای مشابه آن‌ها در دست‌بافته‌های معاصر ایران چگونه ممکن می‌گردد. در مراحل نگارش این پژوهش، هدف تحقیق، تحلیل سیر تطوری نشانه‌های خطی بر دست‌بافته‌های ایرانی با تأکید بر نظریۀ تطورگرایی از حوزۀ انسان‌شناسی‌ هنر بوده است. با توجه به اهمیت شکل‌گیری ساختار نقش‌مایه‌های سنتی بر اساس کهن‌ترین نگارش‌های کهن ایرانی و نبود مطالعات تطبیقی میان کتیبه‌نگاری کهن ایرانی و نقوش دست‌بافته‌های ایرانی، هرگونه پژوهش در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد. این پژوهش به روش توصیفی‌تحلیلی صورت گرفته و گردآوری مطالب از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی با بهره‌گیری از فیش‌برداری متنی و تحلیل تطبیقی تصاویر است. در نهایت داده‌های مورد نیاز به روش کیفی و با تکیه بر استدلال منطقی تحلیل می‌شود. بر اساس نتایج تحقیق، لوزی به‌عنوان یک نقش هندسی، اساس شکل‌گیری بسیاری از نشانه‌ها در خطوط کهن ایلامی است. تداوم حیات این نشان‌ها در دست‌بافته‌های معاصر ایرانی به چشم می‌خورد به‌شکلی که برخی از نقوش لوزی‌مانند بر دست‌بافته‌ها دقیقاً ساختار نشان‌های خطی را بازنمایی می‌کند و برخی با اندک تغییراتی همراه با جزئیات افزوده‌شده، نقوش دست‌بافته‌ها را تشکیل می‌دهد. تفاوت نشانه‌های خطی با نقوش دست‌بافته‌ها این است که نشانه‌های لوزی‌شکل در کتیبه‌ها بر اساس ساختار خط و زبان ایلامی چیدمان می‌شوند اما در بافته‌های معاصر ایرانی، این نقوش تحت قاعدۀ تکرارهای متوالی یا تناوبی بر زمینه و حاشیۀ بافته، ظهور یافته‌اند یا تناسبات آن‌ها دستخوش تغییر شده است به‌شکلی که گاهی یک نشان خطی، طرح کلی بافته را تشکیل می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying the Visual Structure of Rhombus Geometrical Signs in Elamite Inscriptions and on Contemporary Persian Textiles with Emphasis on the Theory of Evolution

نویسنده [English]

  • Hossein Abeddoost
Assistant Professor, Gilan University, Gilan, Iran.
چکیده [English]

 
The present study seeks to answer the question that what are the Rhombus geometrical signs in ancient Persian inscriptions and how they are similar to their reflections in contemporary Persian textiles. An attempt is made here to analyze the evolution of inscription signs by emphasizing the theory of evolution in the field of art anthropology. The purpose of the research is to express a part of the continuity of ancient Elamite linear signs on Persian rugs. This study is descriptive-analytical in terms of methodology. The data collection method is based on library review and data analysis was done qualitatively. The statistical population of the study is Elamite tablets and Iranian nomadic and tribal rugs. Sampling method is optional. Linear specimens of pre-Elamite and Elamite inscriptions and visual specimens of woven artifacts have been collected by library methods. A comparative form has been used to express the similarity of the works, and the readings of linear symbols are based on Walter Hintz’s theories. A total of 10 linear Signs have been compared with similar motifs in 26 woven pieces. According to the results of the research, geometric motifs are the basis of the formation of many signs in the pre-Elamite and Elamite ancient inscriptions. The continuity of these signs is evident in contemporary Persian rug designs in that some of the rhombuses are motifs represented in the structure of rugs, while some appear with slight modifications. The relation of the composition of the inscriptional signs seen in the ancient writings and the contemporary Persian rugs can also be studied. The difference between the linear signs and the rugs’ motifs is that the rhombus signs are arranged on the basis of the structure of Elamite script in the inscriptions, but in contemporary Persian rugs these motifs are regular. Sequential or periodic iterations on the rugs background and margin have emerged, or their proportions have changed in such a way that sometimes a writing sign constitutes the whole rug design. Like framing designs or three-rhombus designs, the badges sometimes fill in the form of periodic and duplicate units of background and margin, and in some cases the single roles are accompanied by addition to similar badges on the lines.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rhombus Logo
  • Ancient Elamite Inscriptions
  • Motif
  • Persian Textiles
  1.  

    1. آلسترهال، نیکلاس برنارد. 137۵. گلیم های ایرانی. ترجمۀ کرامت‌الله افسر. تهران: فرهنگسرا.
    2. تناولی، پرویز. 1389. دستبافت‌های ایلات جنوب شرقی ایران. تهران: نشر آثار هنری، متن.
    3. ــــــــ. 1377. جل‌های عشایری و روستایی ایران، آرایش اسب. تهران: یساولی.
    4. حصوری، علی. 1371. نقش‌های قالی ترکمن و اقوام همسایه. تهران: فرهنگان.
    5. خواجه‌گیر، علیرضا. 139۴. «بررسی دیدگاه ادوار تایلور و جیمز فریزر دربارۀ خاستگاه و تکامل دین». مجله علمی‌پژوهشی الهیات تطبیقی ۶ (1۴): 1۴9ـ۱۶۲.
    6. ریاضی، محمدرضا. 1381. طرح‌ها و نقوش لباس‌ها و بافته‌های ساسانی. تهران: گنجینۀ هنر.
    7. ژوله، تورج. 1381. پژوهشی در فرش ایران. تهران: یساولی.
    8. شعبانی خطیب، صفرعلی. 1387. فرهنگ‌نامۀ تصویری آرایه و نقش فرش‌های ایران. قم: سپهر اندیشه.
    9. شوالیه، ژان. 138۵. فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
    10. صوراسرافیل، شیرین. 1389. فرش چهارمحال و بختیاری. تهران: آفتاب.
    11. عابددوست، حسین. 139۵. «بررسی و تحلیل نمادهای باروری در هنر ایران از کهن‌ترین ایام تا دورۀ ساسانی و نمود آن‌ها بر دست‌بافته‌های معاصر ایرانی». پایان‌نامۀ دکتری. دانشگاه شاهد تهران.
    12. عابددوست، حسین، و کاظم‌پور، زیبا. 1399. «تحلیل بینامتنی نشان خطی مربع در خطوط ایلامی و دست‌بافته‌های معاصر ایرانی». مجلۀ مبانی نظری هنرهای تجسمی، ش. 9: 91ـ۱۰۴.
    13. فکوهی، ناصر. 1381. تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی. تهران: نشر نی.
    14. ـــــــ. 1392. انسان‌شناسی هنر زیبایی، قدرت، اساطیر. تهران: ثالث.
    15. مجیدزاده، یوسف. 1392. «الواح جیرفت و خاستگاه نظام خط ایلامی، از مجموعه مقالات باستان‌شناسی حوزۀ هلیل‌رود همایش بین‌المللی تمدن حوزۀ هلیل‌رود جیرفت». به‌کوشش یوسف مجیدزاده و محمدرضا میری. تهران: مؤسسۀ ترجمه و نشر آثار هنری متن.
    16. واکر، کریستوفر. 138۶. تاریخ خط میخی. ترجمۀ نادر سعیدی. تهران: ققنوس.
    17. وارنر، واکس. 1387. دانشنامه اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.
    18. هرتسفلد، ارنست. 1381. ایران در شرق باستان. ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دانشگاه شهید باهنر کرمان.
    19. همایون‌پور، پرویز. 1383. جیران زن عشایری و چنته. تهران: نشر چشمه.
    20. هینتس، والتر. 138۵. یافته‌های تازه از ایران باستان. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: ققنوس.
    21. Brice, William, C. & Ernst Grumach .1962. "The writing system of the Proto –Elamite account tablets of Susa, Studies in The Structure of some ancient scripts". Lecturer in Geography in university of Manchester, The Johan Rylands Library, 57-150.
    22. Dahl, Jocobl, 2005. Complex Graphemes in Proto –Elamite, Center national la recherché scientifique, Paris, Cuniform Digital library, Jornal 3.
    23. Englund, Robert. 2001. "The state of decipherment of poroto-Elamit", Vol. 21, Max-Planck institute for wissen schaftsgeschichte, Maxplanck Institut for the history of science, 1-43 page.
    24. Fingesten, Peter .1954. "The Theory of Evolution in the History of Art". College Art Journal 13 (14): 302-310. CAA.
    25. Levenda, R.H. & Schultz, E.A. 2000. Core Concepts in Cultural Anthropology. New York. Mountain view cA, Mayfield.
    26. Opie, James. Trible Rugs A complete Guide to Nomadic and Village Carpets. Bulfincher.
    27. Pals, Daniel. L. Seven theories of religion. New York: Oxford university press.

    28. Preus, J. S. 1987. Details about Explaining Religion. Criticism & Theory, New Haven, Yale U.

    1. Sakhai, Essie. 2008. Persian rug and carpets. London: Antique collections club.
    2. Seymour-Smith, 1986. Macmillan Dictionary of Anthropology. New York: Palgrave Macmillan.
    3. Silver, Harry R. "Ethnoart, Annual Review of Anthropology". Vol. 8: 267-307
    4. Tylor, Edward B. 1958. Primitive Culture. 2 vols. New York: Harper Torchbook.
    5. Tylor, Edward B. 2006. "The Science of culture. In Readings for history of Anthropological theory", Paul A. Erickson and liam D. Murphy, eda. 29-41, Canada: Broadview Press.
    6. Valcarenghi, abeville. 1994. kilim History and Symbols. New York: Abbeville publishing group.
    7. Mahboubiancollection.com/Elamite-inscription