نشانه‌شناسی ارتباطات بینافرهنگی صفویان و گورکانیان با استناد بر آثار نگارگران مهاجر ایرانی در دربار گورکانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

ایران و هند سابقۀ طولانی در تعاملات فرهنگی دارند، ولی مهاجرت تعداد زیادی از هنرمندان و نخبگان صفوی به دربار گورکانی در خلال قرن‌های دهم و یازدهم هجری، نقطۀ عطفی در تاریخ این ارتباطات فرهنگی به شمار می‌رود. اهمیت این تعاملات فرهنگی در بهره‌گیری از زبان فارسی به‌عنوان زبان رسمی دربار گورکانی و انتقال کانون نوآوری‌های ادب فارسی از ایران صفوی به هند گورکانی به‌وضوح نمایان است. بر مبنای این پیشینۀ موجود، هدف پژوهش حاضر آن است که با واکاوی ویژگی‌های سبکی و عناصر بصری آثار نگارگران ایرانی در دربار گورکانی و پیگیری سیر تحول سبک و نقش‌مایه‌‌‌‌ها در آثار این هنرمندان و پروژه‌های تحت نظارتشان، به تبیین جایگاه هریک از فرهنگ‌های دخیل و قابل رؤیت در این آثار بپردازد. بر این اساس نمونه‌های پژوهش با رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی مورد مطالعه قرار گرفتند. در این رویکرد، نگارگری دربار گورکانی به‌عنوان «متن بینافرهنگی» و فرهنگ گورکانی به‌عنوان مرکز یا به‌عبارتی «خویشتن» در نظر گرفته شدند، درحالی‌که فرهنگ ایرانی و فرهنگ هندو «دیگری» محسوب گشتند.
نتیجه آنکه گورکانیان با آرمانی‌سازی فرهنگ فارسی که در آن زمان مقبولیت و جایگاه خاصی در جهان اسلام داشت، سعی داشتند بر تمایز خود با فرهنگ دیگری هندو تأکید کنند. این فرایند به جذب کامل فرهنگ فارسی و طرد کامل دیگری هندو در نگارگری گورکانی منجر نشد تا آنجا که به‌رغم غلبۀ عناصر و ترکیب‌بندی‌های ایرانی، نگارگری گورکانی بسیار طبیعت‌گراتر از همتای پارسی‌اش می‌باشد. نگارگری گورکانی یک متن بینافرهنگی است که در آن فرهنگ ایرانی و به‌تبع آن فرهنگ مغولی (به‌واسطۀ همزادپنداری خودش با فرهنگ ایرانی) در مرکز و فرهنگ هندو در حاشیه است، ولی این متن هویتش را از جابه‌جایی مداوم مرزهای مرکز و حاشیه می‌گیرد.


کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Semiotic Study of Mughal and Safavid Intercultural Interactions (Considering the Works of Iranian Immigrant Painters to the Mughal Court)

نویسنده [English]

  • Samira Royan
Associate Professor, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

 
Iran and India enjoy a long history of cultural interactions. Meanwhile, the migration of many Safavid artists and elites to the Mughal court, and the promotion of the Persian language in India are marked as turning points in the history of Indo-Iranian cultural relations. Iranian migrant painters had a privileged position in the Mughal court by creating many works and educating many apprentices. Considering the works of Iranian immigrant artists in the Mughal court as an intercultural text, this study has tried to examine the Mughal court painting thorough intercultural semiotics. The main purpose is to find the Mughal approach in cultural relations with Iran and to identify the limits and roles of each culture involved in these interactions. For this purpose, samples of the works of Iranian painters or projects under their supervision in the Mughal court were studied with a cultural, semiotic approach. The Mughal fascination with Iranian culture and art at the Indian court provided favorable conditions for the influence of Iranian artists, elements and compositions. Furthermore, the Mughal painting is considered much more naturalistic than its Persian counterpart.    
As a result, the Mughal tried to emphasize their difference from Hindu culture, as “the other”, by idealizing Persian culture, which at that time had immense popularity and position in the Islamic world. This process did not lead to the complete absorption of Persian culture and the total rejection of Hindu culture in Mughal paintings; hence, the elements of Indian painting in Mughal art were still visible. Mughal painting is an intercultural text in which Iranian culture and consequently Mongol culture (due to its identification with Iranian culture) is centralized and the Hindu culture left to the sideline. Yet, this text reclaims its identity from the constant interchange of the center’s and margin’s borders.
 


کلیدواژه‌ها [English]

  • Cultural Interactions
  • Cultural Semiotics
  • Migrant Artists
  • Safavid
  • Mughal Empire
  • Painting
  1.  

    1. ابوالحسنی، زینب، و محسن معصومی. 1399. «حمزه‌نامه و شکل‌گیری مکتب نگارگری گورکانیان هند». رهپویه هنر 3 (3): 13ـ23.
    2. برند، باربارا. 1383. هنر اسلامی، ترجمۀ مهناز شایسته‌فر. تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی
    3. بسناس، مهری. 139۶. «نقش شاعران شیعۀ عصر صفوی در انتقال فرهنگ و تمدن ایرانی در شبه‌قارۀ هند (قرون 9 و 10ق/ 1۶ و 17م)». فصلنامه مطالعات معرفتی دانشگاه اسلامی 21 (71): 2۵1ـ281.
    4. بشم، آرتور لولین. 139۴. هند باستان. ترجمۀ فریدون بدره‌ای و محمود مصاحب. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    5. بلر، شیلا، و جاناتان بلوم. 1388. هنر و معماری اسلامی (2). ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: فرهنگستان هنر.
    6. بهار، محمدتقی. 1381. سبک‌شناسی: تاریخ تطور نثر فارسی. تهران: انتشارات زوار.
    7. پرایس، کرستین. 13۴7. تاریخ هنر اسلامی. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    8. ترکمان، اسکندربیک. 13۵0. تاریخ عالم‌آرای عباسی. چ۲. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    9. جهانگیر گورکانی، نورالدین محمد. 13۵9. جهانگیرنامه (توزوک جهانگیری). به‌کوشش محمد‌ هاشم. بی‌جا: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
    10. چندلر، دانیل، و فرزان سجودی. 138۶. مبانی نشانه‌شناسی. تهران: نشر سوره.
    11. حقیقت‌جو، لیلا. 1390. «پژوهشی در آثار آقا رضا جهانگیری: نگارگر ایرانی دربار جهانگیرشاه بابری». نشریه هنرهای تجسمی، ش. ۴۸: 29ـ38.
    12. خادمی ندوشن، فرهنگ، و رسول بابامردای. 138۶. «تأثیر نگارگری ایران بر شبه‌قاره با تأکید بر مکتب نقاشی مغولان هند». مدرس هنر ۲ (۲): 29ـ3۶.
    13. خلیل‌زاده مقدم، مریم، و ابوالفضل صادق‌پور فیروزآباد. 1391. «بررسی تطبیقی نقوش پارچه‌های صفوی و گورکانی». نگره 7 (21): 21ـ3۶.
    14. راجرز، جی. ام. 1382. عصر نگارگری: مکتب مغول هند. ترجمۀ جمیله ‌هاشم‌زاده. تهران: نشر دولتمند.
    15. رشیدیان، عبدالکریم. 1393. ایدۀ پدیده‌شناسی. تهران: نشر نی.
    16. ریاض‌الاسلام. 1373. تاریخ روابط ایران و هند (در دورۀ صفویه و افشاریه) 91۶ـ11۵8ق (1۵10ـ17۴۵م). ترجمۀ محمدباقر آرام و عباسقلی غفاری‌فرد. تهران: انتشارت امیرکبیر.
    17. سرخیل، فاطمه. 138۶. «روابط صفویان و گورکانیان هند». تاریخ اسلام ۸ (30): 133ـ1۶2.
    18. سجودی، فرزان. 1388. نشانه‌شناسی: نظریه و عمل. تهران: نشر علم.
    19. شهابی، علی‌اصغر. 131۶. روابط ادبی ایران و هند. تهران: کتاب‌فروشی و چاپخانۀ مرکزی.
    20. شیرازی، ماه‌منیر، و مینا طلایی. 1391. «ریشه‌یابی و تطبیق نقوش بازتاب‌یافتۀ فرش صفوی در نگاره‌های گورکانیان هند». گلجام، ش. 22: 73ـ9۵.
    21. شیمل، آنه ماری. 1383. در قلمرو خانات مغول. ترجمۀ فرامرز نجد. تهران: نشر امیرکبیر.
    22. صفرزاده، نرگس. 1390. «سهم هنرمندان ایرانی در خلق مرقع گلشن: بررسی چند نگاره مربوط به هنرمندان ایرانی فعال در دربار مغول». پیام بهارستان، ش. 13: ۶۰۳ـ۶۱۶.
    23. علیزاده، سیامک. 1393. «تأثیرنگارگری واقع‌گرایانۀ ایران دورۀ صفوی بر نگارگری طبیعت‌گرایانۀ دورۀ گورکانی هند». بهارستان، ش. 1: 1۵ـ2۵.
    24. غروی، مهدی. 13۴8. «حمزه‌نامه بزرگ‌ترین کتاب مصور فارسی». مجلۀ هنر و مردم، ش. 8۵.
    25. فروزانی، ابوالقاسم، و سینا میرشاهی. 139۵. «تأثیر و تأثر نگارگری ایرانی، غربی و هندی در امپراتوری مغولان کبیر هند». مطالعات تاریخی جهان اسلام ۴ (8): 139ـ1۵1.
    26. قمی، قاضی احمد. 1383. گلستان هنر. چ۱۴. تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: انتشارات منوچهری.
    27. کوشا، کفایت. 1383. «مهاجرت هنرمندان ایرانی به هند در دورۀ صفوی». آینه میراث، ش. 2۶: 32ـ۵۷.
    28. کونل، ارنست. 138۴. هنر اسلامی. ترجمۀ هوشنگ زاهری. تهران: انتشارات طوس.
    29. ولش، آنتونی. 138۵. نگارگری و حامیان صفوی. ترجمۀ روح‌الله رجبی. تهران: فرهنگستان هنر.
    30. هالاید، مادلین، و هرمان گوتس. 137۶. هنر هندو ایرانی-هندو اسلامی. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: انتشارات مولی.
    31. Alami, AbulFazl. 1939. The Ain-I Akbari. Trans: H. Blochman. Ed: D.C. Calcatta: Phillot.
    32. Ahmad, aziz. 1976. "Safavid Poets and India". IRAN, No. 14: 117-132.
    33. Beach, Milo. 2012. The Imperial Image: Painting for Mughal Court. Mapin publishing.
    34. Beach, M.C., Welch, S. C. 1978. The Grand Mughal Imperial painting in India. Sterling and Francis Clark Art Institute.
    35. Binyon, L., Wilkinson, J. V. S., and Basil Gray.1933. Persian Miniature Painting. London: Oxford University Press.
    36. Chand, Tara. 1936. Influence of Islam on Indian Culture. Allahabad: Indian Press.
    37. Eaton, Richard M. 2011. A Social and Historical introduction to the Deccan:1323-1687”. In Sultans of the South: Arts of India Deccan Courts, 1323-1687. Ed: Navind Nejat Haidar & Marika Sardar. New York: Met publication.
    38. Fanon, F., Markmann, Ch. L. 1967. Black skin, white masks. New York: Grove Press.
    39. Gotez, Herman. 1964. Art of India: Five Thousand Years of Indian Art. 2nd New York: Crown Publishers Inc.
    40. Losty, Jeremiah P. 1982. The Art of the Book in India. London: The British Library Publishing Division.
    41. Prakash Verma, Som. 2009. Interpreting Mughal painting : essays on art, society, and culture. New Delhi: Oxford University Press.
    42. Soucek, Priscilla P.1987. "Persian Artists in Mughal India: Influences and Transformation". Muqarnas. Vol. 5. 166-181.
    43. Soudavar, Abolala. 1999. "Between the Safavids and the Mughals: Art and Artists in Transition". Iran 37: 1, 49-66.
    44. Wilkinson, J.V. S. 1929. The lights of Canopus - Anvār i Suhailī. New York: W.E. Rudge; London: Studio Ltd.
    45. Ziauddin,Muhammad. 2005. Role Of Persian at the Mughal Court: a Historical Study During 1526A.D. to 1707A.D. Thesis for the degree of doctor of philosophy in history, Supervisor: prof. Dr. Munir Ahmed Baloch. area study center for Middle East & Arab countries, University of Baluchistan. Quetta. Pakistan.