بررسی و مقایسۀ تزیینات مسجدجامع زواره و مسجدجامع اردستان با توجه به سبک‌های معماری رازی و آذری

نوع مقاله : علمی -ترویجی

نویسنده

دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گروه پژوهش هنر، دانشکده مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

بعد از اسلام، مساجد در شهرهای مختلف و در دوره‌های مختلف تأسیس شدند. درمجموع روش‌های معماری ایران بعد از اسلام دارای چهار سبک می‌باشد: خراسانی، رازی، آذری و اصفهانی. اوج ساخت مساجد در ایران در سبک رازی است. این سبک در دورۀ سلجوقی و در فلات مرکزی ایران به اوج خود رسید. در این میان، نام دو مسجدجامع اردستان و زواره در کنار مسجدجامع اصفهان از مهم‌ترین بناهای این سبک و این دوره به شمار می‌آید. از عناصر شاخص و مشترک این دو مسجد و دلیل انتخاب آن‌ها، یکسان بودن معمار، منطقۀ جغرافیایی یکسان و نزدیک بودن سال ساخت هر دو بنا می‌باشد. در این پژوهش، ابتدا ویژگی‌های تزییناتی این دو مسجد و سپس با برشمردن ویژگی‌های سبک معماری رازی و آذری، ارتباط تزیینات آن‌ها با این سبک‌ها بررسی می‌شود. شیوۀ پژوهش توصیفی‌تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، از منابع کتابخانه‌ای و بررسی میدانی بناهاست. نتایج حاصل از بررسی دو مسجد تأیید می‌کند که عناصر تزییناتی مسجد جامع اردستان بیشتر به ویژگی‌های معماری دورۀ سلجوقی و سبک رازی و عناصر تزییناتی مسجدجامع زواره بیشتر به ویژگی‌های معماری دورۀ ایلخانی و سبک آذری نزدیک می‌باشد. همچنین عناصر مشترکشان بیشتر در زمینه ساختاری و اختلافات آن‌ها بیشتر در زمینه تزیینات است.







کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study and Comparison of the Decoration of Zavāreh and Ardestān Mosques on the Basis of Rāzi and Āzari Architectural Styles

نویسنده [English]

  • Seyed Mohsen Sajjadi
Ph.D. Candidate in Research in Art, Advanced Studies of Art Faculty, University of Art, Tehran, Iran.
چکیده [English]

 

Mosques were established after Islam in different cities and different periods. In general, post-Islamic Iranian architectural methodology could be categorized under four styles, including Khorāssāni, Rāzi, Āzari and Isfahāni. The heyday of mosques construction in Iran occurred in the Rāzi style. This style reached its peak during the Seljuk period in the central plateau of Iran. In the meantime, the names of Ardestān and Zavāreh mosques besides the Isfahan Grand Mosque are among the most important buildings constructed in this style and period. A significant common element in these two mosques and the reason for choosing the two is that their architect as well as their geographical area was the same, and the year of construction of both buildings was close to each other. In this research, the decorative features of these two mosques have been examined, and by enumerating the features of Rāzi and Āzari styles, the relationship between the elements of the two mosques in these styles is examined. The research is based on descriptive-analytical methodology and the method of data collection based on library sources and field studies of the buildings. Results show that the decorative elements of Ardestān Mosque share more affinities with the Seljuk period and the Rāzi style, while the decorative elements of Zavāreh Mosque do with the Ilkhanid era and the Āzari style. Their common elements are mostly laid in their structures and their differences are more evident in the field of decorations.

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative Study
  • Mosque
  • Ardestān
  • Decoration
  • Rāzi Style
  • Āzari Style
  1.  

    1. آیت‌الله‌‌زاده شیرازی، باقر. 13۵9. «مساجد جامع اولیه؛ منطقۀ اصفهان، مسجدجامع اردستان، واقع در مرکز محله محال اردستان». اثر ۱: ۶ـ۵۱.
    2. اتینگهاوزن، ریچارد، و الگ گرابر. ۱۳۷۸. هنر و معماری اسلامی. چ۱. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: سمت.
    3. امین‌زاده گوهرریزی، بهناز. 1378. حیاط مساجد: بررسی تاریخی و سیر تحول، در مجموعه مقالات معماری مسجد: گذشته، حال، آینده (جلد اول) کاشان. تهران: دانشگاه هنر.
    4. ابن‌رسته اصفهانی، ابوعلی احمد بن عمر. 1380. الاعلاق النفیسه. ترجمۀ حسین قره‌چانلو. تهران: امیرکبیر.
    5. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارسی. 13۶ المسالک و الممالک. تصحیح ایرج افشار. تهران: علمی و فرهنگی.
    6. پاپلی یزدی، حسین. 1382. فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور تألیف مسجد. مشهد: آستان قدس.
    7. پوپ، آرتور اپهام. 1387. سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز). ترجمۀ باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی. تهران: علمی و فرهنگی.
    8. پیرنیا، محمدکریم. 138۵. معماری ایرانی. تهران: نشر سروش دانش.
    9. ـــــــ . 1387. سبک‌شناسی معماری ایرانی. تدوین غلامحسین معماریان. تهران: سروش دانش.
    10. جابری انصاری، حاج میرزا حسن خان. 1378. تاریخ اصفهان. تصحیح جمشید مظاهری. اصفهان: مشعل.
    11. حاجی‌قاسمی، کامبیز. 1383. گنجنامه: فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران. مجموع نویسندگان. تهران: دانشگاه شهید بهشتی و روزنه.
    12. رضایی مهوار، میثم. 1389. «معماری و تزیینات گچ‌بری در مسجدجامع اردستان». پیام بهارستان ۳ (9): ۴.
    13. رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم. 133۶. آتشکدۀ اردستان. تهران: بی‌نا.
    14. سجادی، علی. 137۵. سیر تحول محراب در معماری اسلامی ایران. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی.
    15. سلطان‌زاده، حسین. 1372. روند شک‍ل‌گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران. تهران: آگاه.
    16. شریفی، جهانگیر. 13۶ زواره، در شهرهای ایران (جلد سوم). محمدیوسف کیانی. تهران: جهاد دانشگاهی.
    17. عرب، کاظم. 1390. مسجدجامع زواره، در باستان‌شناسی ایران در دورۀ اسلامی. ۴۳ مقاله در بزرگداشت استاد محمدیوسف کیانی. به‌کوشش محمدابراهیم زارعی. همدان: انتشارات دانشگاه بوعلی سینا.
    18. عظیمی، محمد. 1371. جغرافیای تاریخی مدینة السادات زواره. تهران: مؤسسۀ فجر نور.
    19. عظیمیان زواره، محمدعلی. 1377. زواره دیار کهن، در: روزنامه اطلاعات، ش. 23182 (2۵/۵/1377).
    20. کیانی، محمدیوسف. ۱۳۷۴. تاریخ هنر معماری ایران در دورۀ اسلامی. تهران: سمت.
    21. گدار، آندره. 131۶. مساجد قدیمی ایران، آثار ایران. ترجمۀ محمدتقی مصطفوی. تهران: ادارۀ باستان‌شناسی.
    22. ــــــــ . 13۶8. اردستان و زواره، آثار ایران. ترجمۀ ابوالحسن سروقد مقدم. مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشار آستان قدس رضوی.
    23. ــــــــ . 1371. آثار ایران. ترجمۀ ابوالحسن سروقد مقدم. مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشار آستان قدس رضوی.
    24. گلبن، محمد. 1381. اردستان‌نامه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    25. معماریان، غلامحسین. 1387. معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
    26. مفخم پایان، لطف‌الله. 1339. فرهنگ آبادی‌های ایران. تهران: امیرکبیر.
    27. مقدسی، ابوعبدالله محمد. 13۶ احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمۀ علینقی وزیری. تهران: مؤلفان و مترجمان ایران.
    28. ملازاده، کاظم. 1378. دایرةالمعارف بناهای تاریخی در دورۀ اسلامی (مساجد). تهران: حوزۀ هنری.
    29. نقی‌زاده، محمد. 1378. شهر و معماری اسلام. اصفهان: مانی.
    30. هنرفر، لطف‌الله. 13۵ گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان. تهران: چاپخانۀ زیبا.
    31. Hutt, Antonym and Leonard Harrow. 1977. Islamic Architecture IRAN 1. London: scorpion publications Limited.
    32. Golvin, Lucien. 1970. Essai sur I architecture religieuse musulmane, Tome. 1, ed. Klinicksick, paris, p. 176.