ویژگی نمادین ستارۀ هشت‌پر و ارتباط آن با امام رضا(ع) به‌استناد علم اعداد (حروف ابجد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان، ایران

2 کارشناس‌ارشد رشتۀ هنر اسلامی دانشگاه شاهد، تهران، ایران

3 استادیار و عضو هیئت‌علمی دانشکده هنر دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

بافت‌های ترکیبی همگن و منتظم، بدون آنکه ترکیبشان دستخوش تغییر و تحول گردد، قابلیت بسط و گسترش از همه‌سو را برای هنرمند مهیا می‌کنند. نقوش گره در بناهای سنتی، بر نظم موجود به‌‌واسطۀ استفاده از انتظامات مرکزی، محوری، تقارن و تعادل در این بناها پدید آمده و تبلوری از نظم و هندسه را جلوه‌گر ‌ساخته است. هندسۀ اسلامی دربردارندۀ ویژگی‌های نمادینی است که با مفاهیم دین مبین اسلام قابل تبیین بوده و در قلمرو سنتی اسلامی، می‌تواند با رهیافت‌های دینی ملی همراه باشد. نماد ستارۀ هشت‌پر به‌دلیل هندسه و شکل خاص آن در ایران و به‌ویژه در حرم مطهر رضوی، محملی معنوی بر جایگاه دینی امام ‌رضا(ع) تلقی شده ‌است. هدف از این مقاله، بررسی پیوند مفهوم نمادین ستارۀ هشت‌پر در حرم مطهر رضوی با جایگاه معنوی امام ‌رضا(ع) بوده ‌است. بر این اساس، نمونه‌هایی بی‌نظیر از نقش مورد نظر که توسط هنرمندان بارها در حرم مطهر رضوی به منصۀ ظهور رسیده بودند، بررسی شدند. بررسی‌های به‌عمل‌آمده و یافته‌های این پژوهش بر مبنای روش توصیفی‌تحلیلی و بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای، گویای آن است که هنرمندان مسلمان از طریق امتزاج نقش نمادین ستاره با شکل هندسی خاص آن و همچنین به‌کارگیری اصول زیبایی‌شناسی و تجارب کاشی‌کاری سنتی ایرانی، تلاش داشتند شخصیت معنوی امام رضا(ع) را به زبان هندسه و اعداد بیان کنند. هشت‌ضلعی بودن ستاره، آن‌ را به نماد شمسه نزدیک می‌ساخت و این امر به‌طور ضمنی و تلویحی، بیننده را با مفاهیمی نظیر «خورشید خراسان» یا «آفتاب ولایت» پیوند می‌داد. هنرمندان با آنکه برای نقاشی چهره‌‌ها و شمایل امامان، با محدودیت‌هایی روبه‌رو بودند، بدون توجه به این تنگنا، می‌توانستند یک باور مذهبی عمیق را با خطوط خشک هندسی به نمایش بگذارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Symbolic attribute of the eight-pointed star and its relation to Imam Reza (AS) based on the numbers science (abjad)

نویسندگان [English]

  • Nahid Jafari Dehkordi 1
  • Golnar Alibabaei 2
  • Khashayar Qāzizādeh 3
1 Ph.D. Candidate of Art Research Isfahan University of Art, Iran.
2 Master's degree in Islamic Art, Shahed University, Tehran, Iran (Corresponding Author).
3 Assistant Professor and Faculty Member of Shahed University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

 
In the Islamic architecture, functional geometric designs have more than technical means, in other words, the spirit of Islamic art has always been reasonable to the world and the world, because of the alternative to the materialist art, and in any case, the Muslim artist was able to draw a picture of the geometry of science. The application of this geometry, which is generally in different forms of geometry in the interior and exterior of buildings, these varied forms in the traditional domain of the Islamic religion can be able accompanied by national religious approaches. The symbol of the eight-pointed star due to its geometry and its specific form in Iran, especially in the sanctuary Razavi, has been considered as a spiritual center on the religious position of Imam Reza.
The purpose of this article is to investigate the link between the symbolic concept of the 8th star in the sanctuary Razavi with the spiritual position of Imam Reza. Geometric shapes are an important part of the identity Iranian-Islamic art, this study examines the relationship between the star's eight and the imam of the eighth by examining the existential nature of the geometric role of the star.  To examine the relationship between the symbolic concept of the eighth star in Razavi's area and the spiritual position of Imam Reza. The research approach of this artical is based on a descriptive-analytical method based on library and field studies. According to the analyzes, the combination of spirituality and science in the context of the symbolic dimensions of geometric shapes (in particular the geometric role of the 8th star) and the theme of this form in terms of the science of numbers and graphs represent the artist's perception of their semantic function, and the relation of the symbol to the position The spirituality of Imam Eight was fully observed in the architecture of Razavi's shrine in Mashhad. Overcoming the symbol of the other symbols and diversity that artists have drawn in and painted has a symbolic link. Reviewing the historical background of the shape of the eight star and its application in the Razavi sanctuary indicates that the artists, using the science of numbers and the knowledge of the symbolic meaning of the number eight and the geometric shape of the eitgh angke star, have deep links with Imam Reza.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Imam Reza (AS) court
  • eight-star point
  • Irania eitgh angke star
  • Symbolism
  • Science Abjad
  1.  

    1. قرآن کریم. ۱۳۷۵. ترجمۀ مهدی الهی‌قمشه‌ای. تهران: انتشارات اسوه.
    2. ابن‌بابویه، محمد بن علی. ۱۳۶۲. خصال صدوق. ترجمۀ مدرس گیلانی. تهران: جاویدان.
    3. اخوان‎الصفا. ۱۹۵۷. رساله هندسه. بیروت: الدار الاسلامیه.
    4. اردلان، نادر، و لاله بختیار. ۱۳۹۰. حس وحدت، سنت عرفانی در معماری اسلامی. ترجمۀ ونداد جلیلی. تهران: علم معمار.
    5. اطلس حرم مطهر رضوی. ۱۳۹۵. مشهد: به‌نشر.
    6. اعتمادالسلطنه، محمدحسن. ۱۳۶۲. مطلع الشمس. به‌کوشش تیمور برهان لیمودهی. تهران: فرهنگسرا.
    7. البهسنی، عفیف. ۱۳۹۱. هنر اسلامی. تهران: سورۀ مهر.
    8. السعید، عصام، و عایشه پارمان. ۱۳۹۵. نقش‌های هندسی در هنر اسلامی. ترجمۀ مسعود رجب‎نیا. چ۶. تهران: سروش.
    9. امامی، صابر. ۱۳۸۱. «نماد و تمثیل، تفاوت‌ها و شباهت‌ها». کتاب ماه هنر، ش. ۴۷ و ۴۸: ۶۰ـ۶۸.
    10. اولانسی، دیوید. ۱۳۸۶. پژوهشی نو در منش میتراپرستی کیهان‌شناسی و نجات و رستگاری در دنیای باستان. ترجمۀ مریم امینی. تهران: چشمه.
    11. بروس میتفورد، میراندا. ۱۳۹۴. دایرةالمعارف مصور نمادها و نشانه‌ها. ترجمۀ معصومه انصاری و حبیب بشیرپور. تهران: سایان.
    12. پوپ، آرتور ابهام. ۱۳۸۴. شاهکارهای هنر ایران. اقتباس و نگارش پرویز ناتل خانلری. تهران: علمی و فرهنگی.
    13. جعفری دهکردی، ناهید، و خشایار قاضی‌زاده. ۱۳۹۷. «سلاح‌هایی از نور و فر؛ بررسی موردی ستاره‌های هشت‌ضلعی آیینه‌ای در نگاره‌های شاهنامۀ صفوی والترز». مجله هنرهای تجسمی، ش. ۲: ۴۷ـ۵۴.
    14. حافظیان، سید ابوالحسن. ۱۳۹۱. شرح و تفسیر لوح محفوظ. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    15. حجازی، مهرداد. ۱۳۸۷. «هندسۀ مقدس در طبیعت و معماری ایرانی». مجله تاریخ علم، ش. ۷: ۱۷ـ۴۴.
    16. خمسه، فرزانه، و محمود طاووسی. ۱۳۸۸. «راز و رمز اعداد در تزیینات مساجد (مسجدجامع ورامین)». فصلنامه هنرهای تجسمی، ش. ۴۰: ۸۹ـ۱۰۰.
    17. خورشیدی، هادی. ۱۳۹۶. کاشی‌کاری در حرم مطهر رضوی. مشهد: مؤسسۀ آفرینش‌های هنری.
    18. درخشان، مهدی. ۱۳۵۶. «ماده‌تاریخ‌های ارزنده و شگفت‌انگیز (حروف ابجد و اقسام آن)». مجله وحید، ش. ۲۱۱ـ۲۱۲: ۸ـ۲۲.
    19. دیباج، سید موسی، و حسین سلطان‌زاده. ۱۳۷۷. فلسفه و معماری. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
    20. سجادی، سید جعفر. ۱۳۷۰. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.
    21. شیخ صدوق. ۱۳۷۱. من لایحضر الفقیه. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    22. شیمل، آنه ماری. ۱۳۹۵. راز اعداد. ترجمۀ فاطمه توفیقی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
    23. طالبیان، یحیی. ۱۳۸۴. «معرفی نسخه‌ای خطی از منتخب الاعداد». نامه فرهنگستان، ش. ۲۶: ۸۹ـ۹۱.
    24. عرفانیان، عباس. ۱۳۸۰.«معماری طبیعت: هندسۀ فراکتالو نظریۀ آشوب»مجله فضا، ش. ۲ و ۳: ۲۵ـ۳۲.
    25. عطاردی، عزیزالله. ۱۳۷۱. تاریخ آستان قدس رضوی. تهران: عطارد.
    26. فروغی، محمدعلی. ۱۳۱۷. سیر حکمت در اروپا. تهران: زوار.
    27. فریه، ر. دبیلو. ۱۳۷۴. هنرهای ایران. ترجمۀ پرویز مرزبان. تهران: فرزان.
    28. فغفوری، رباب، و حسن بلخاری قهی. ۱۳۹۴. «بررسی تطبیقی مضمون کتیبه‌های مسجد گوهرشاد و مبانی اعتقادی شیعه در دورۀ تیموری و صفوی». مجله نگره، ش. ۳۵: ۴ـ۱۸.
    29. کاپلستون، فردریک. ۱۳۶۸. تاریخ فلسفه؛ فلسفۀ یونان و روم. ترجمۀ سید جلال‌الدین مجتبوی. تهران: سروش، و علمی و فرهنگی.
    30. کلینی، ثقةالاسلام. ۱۳۷۹. اصول کافی. ترجمۀ محمدباقر کمره‌ای. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
    31. کوپر. جی سی. ۱۳۷۹. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمۀ ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.
    32. کیانمهر، قباد، و محمد خزایی. ۱۳۸۵. «مفاهیم و بیان عددی در هنر گره‎چینی صفوی»، مجله کتاب ماه هنر، ش. ۹۱ـ۹۲: ۲۹ـ۳۹.
    33. کیانی، محمدیوسف. ۱۳۷۴. تاریخ هنر و معماری ایران در دورۀ اسلامی. تهران: سمت.
    34. گاتری دبلیو، کی.‌سی. ۱۳۷۵. تاریخ فلسفۀ یونان؛ فیثاغورس و فیثاغورسیان. ترجمۀ مهدی قوام صفری. تهران: فکر روز.
    35. گنون، رنه. ۱۳۹۲. سیطرۀ کمیت و علائم آخر زمان. ترجمۀ علی‌محمد کاردان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    36. مددپور، محمد. ۱۳۷۴. تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی. تهران: امیرکبیر.
    37. نجیب اوغلو، گل‎رو. ۱۳۷۹. هندسه و تزیین در معماری اسلامی. ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: سروش.
    38. نصر، سید حسین. ۱۳۷۷. نظر متفکران اسلامی دربارۀ طبیعت. تهران: دانشگاه تهران.
    39. نورآقایی، آرش. ۱۳۸۸. عدد نماد اسطوره. تهران: افکار.
    40. نویا، پل. ۱۳۷۳. تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمۀ اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    41. ویلسون، اوا. ۱۳۹۶. طرح‌های اسلامی. ترجمۀ محمدرضا ریاضی. تهران: سمت.
    42. یونگ، کارل گوستاو. ۱۳۹۵. انسان و سمبل‌هایش. ترجمۀ محمد سلطانیه. تهران: جامی.

     

    Guenon, Rene. 2004. Symbols of sacred science. Translate henry d.fohr. United States: Publisher Sophia Perennis