تحلیل هند‌سی نقوش و تکنیک گره‌چینی بناهای تاریخی شهرستان‌های خوانسار و گلپایگان از دورۀ صفوی تا پهلوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 دانشیار دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

 
شهرستان‌های خوانسار و گلپایگان  در حاشیۀ کویر مرکزی ایران، دارای بناهایی با کاربری مذهبی، مسکونی و خدماتی هستند که گره‌چینی جایگاه مهمی در معماری این اماکن دارد. هدف، شناخت و گونه‌شناسی ویژگی‌های فنی و هنری گره‌چینی در بناهای شهرستان‌های خوانسار و گلپایگان است. روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی و روش نمونه‌گیری، هدفمند از نوع در دسترس است. جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و به‌ویژه بر مطالعات میدانی استوار است. یافته‌ها نشان می‌دهد کارکرد گره‌چینی در بناهای مذهبی شهرستان‌های خوانسار و گلپایگان ارسی، پنجره، درِ ورودی، روزن، صندوق قبر، منبر و ضریح و در بناهای غیرمذهبی پنجره، روزن و ارسی است. گره‌چینی در بناهای مذهبی با کارکرد متنوع‌تر و بیشتری به‌ کار رفته است. بیشترین تکنیک به‌کاررفته آلت چینی پوک است. آلت و شیشه بیشتر برای ساخت ارسی و قواره‌بری کاربرد داشته و آلت و لقط بیشتر در اماکن مذهبی برای ساخت درهای ورودی کاربرد داشته است. انواع گره‌های هندسی در اماکن مذهبی و غیرمذهبی این شهرستان‌ها دیده می‌شود اما در اماکن مذهبی تنوع گره بیشتر است. گره‌های چهار، شش، هشت، ده و دوازده بیشترین کاربرد را داشته و اشکال بر مبنای چهار، دارای بالاترین کاربرد هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Geometric analysis of patterns and techniques of Girih Tiles of historical monuments of Khansar and Golpayegan from Safavid to Pahlavi period

نویسندگان [English]

  • Leila Mohaqeq Dolatabady 1
  • Alireza Sheikhi 2
1 Master of handicrafts, Faculty of Applied Arts, University of Tehran Art, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Faculty of Applied Arts, University of Tehran Art, Tehran, Iran
چکیده [English]

 
The diversity of Girih tiles has led to their wide usage in architecture. Khansar and Golpayegan are located on the margin of Dasht-e Kavir with religious, residential, and service buildings. Girih tiles play a crucial role in architecture of above-mentioned cities. The purpose of this study is to recognize and understand the typology of the technical and artistic characteristics of Girih tiles in the buildings of Khansar and Golpayegan. The present study seeks to discover the different Girih tile techniques used in the religious and non-religious building of Khansar and Golpayegan. This research also deals with the different typology patterns and form of Girih tiles in aforementioned buildings. The research method is descriptive-analytical and the sampling method is targeted convenience. The data collection was in the library and field study forms. The results show that Girih tiles were used in sash windows, normal windows, main doors, openings, tombstones, Minbars, and Zarihs in religious buildings of Khansar and Golpayegan, while they were utilized the windows, openings, and sash windows in non-religious buildings. The Girih tiles of religious buildings have a wider application. "Hollow Linework" was the most common technique. The linework and glass were mostly used for creating sash windows and slating, while the linework and different textured Girihs were used more in religious buildings than non-religious ones for creating entrances. Different geometric Girihs can be observed in religious and non-religious buildings of these cities, but the religious buildings have more diversity. Four, six, eight, ten, and twelve Girihs are regarded as the most common and the four based Girihs have the widest application.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Girih Tiles
  • Khansar and Golpayegan
  • Technique
  • Pattern
  1.  

    1. اشراقی، فیروز. ۱۳۸۳. گلپایگان در آیینۀ تاریخ. ویراستار همدم نقنه‌ای. چ۱. اصفهان: چهارباغ.
    2. افاضلی، اکبر. 1380. گلپایگان در گذر زمان. چ۱. قم: سلمان فارسی.
    3. احمدی دستجردی، زهرا. 139۵. بررسی ویژگی‌ها و مقایسۀ تطبیقی هنر ارسی‌سازی در شهرهای اصفهان، کاشان و سنندج. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. سیستان و بلوچستان: دانشگاه سیستان و بلوچستان. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. استاد راهنما: حسین مهرپویا.
    4. زحمتکش، افسانه. 1390. شناخت اصول زیباشناسی نقوش گره‌چینی آثار چوبی کاخ‌های صفوی در اصفهان به‌منظور ساخت و تزیین ظروف چوبین. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. اصفهان: دانشگاه هنر. دانشکده هنرهای تجسمی. استاد راهنما: قباد کیانمهر.
    5. زمرشیدی، حسین. 13۶۵. گره‌چینی در معماری اسلامی و هنرهای دستی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    6. ستاری ساربانقلی، حسن، و سعیدحسن پورلمر. 1393. «تزیینات گره‌چینی در بناهای محلۀ خانه‌بر ماسوله». نشریۀ ‌هنرهای‌ زیبا- هنرهای‌ تجسمی 19(۴): ۵۵ـ۶۶.
    7. شمسی، مهری، و علی مشهدی. 138۴. پروندۀ ثبتی خانۀ معظمی گلپایگان. سازمان میراث‌فرهنگی گردشگری استان اصفهان.
    8. شیمل، آنه ماری. 1392. راز اعداد. ترجمۀ فاطمه توفیقی. چ۵. قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
    9. عابدی، مریم. 1392. طراحی و ساخت پنجره با رویکرد به شقاچینی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، هنراسلامی. تبریز: دانشگاه هنر اسلامی تبریز. استاد راهنما: محمد خزایی.
    10. فرشته‌نژاد، مرتضی. 13۵۶. گره‌سازی و گره‌چینی در هنر معماری ایران. تهران: انجمن آثار ملی.
    11. فتحی‌زاده، مجید. 1388. بررسی نقوش گره‌چینی در پنجرۀ کاخ‌ها و مساجد دورۀ صفوی در اصفهان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. اصفهان: دانشگاه هنر اصفهان. دانشکده هنر و ادیان. استاد راهنما: احمد صالحی کاخکی.
    12. قاسمی، یاسر. 1389. بررسی تطبیقی ارزش‌های ویژۀ گره‌چینی به‌کاررفته در خانه‌های قاجار تهران و صفویه اصفهان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران:دانشگاه هنر. دانشکده هنرهای کاربردی. استاد راهنما: عباس افتخاری و قباد کیانمهر.
    13. کیانمهر، قباد، و محمد خزائی. 138۵. «مفاهیم و بیان عددی در هنر گره‌چینی صفوی». کتاب ماه هنر 91 و 92 (1): 2۶ـ39.
    14. میرمحمدی، حمیدرضا. 1378. جغرافیای خوانسار. چ۱. قم: سلمان فارسی.
    15. ــــــــــــ . 1380. سیری در تاریخ و جغرافیای گلپایگان. چ۱. قم: سلمان فارسی.
    16. نورآقایی، آرش. 1387. عدد، نماد، اسطوره. تهران: نشر افکار.
    17. URL1: https://www.google.com/maps/place/Khansar,+Isfahan+Province,+Iran(access date2020/12/20)
    18. URL 2: https://www.google.com/maps/place/Golpayegan,+Isfahan+Province,+Iran(access date2020/12/20)