تحلیلی بر نوشتار سیاحان غربی دربارۀ فرش ایران در اواخر آق قویونلو و دورۀ صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکده فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

 
دورۀ صفوی به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین ‌دوره‌های تاریخی ایران محسوب شده و نوشته‌های زیادی نیز در شناخت تحولات اجتماعی، فرهنگی و هنری این دوره وجود ‍دارد. دانش نظری در مورد فرش ایران در دوره‌های تاریخی، نیاز به بررسی اسناد تاریخی داشته و در این خصوص بررسی سفرنامه‌‌‌‌‌‌‌‌های نوشته‌شده در دورۀ صفویان می‌تواند بخشی از اطلاعات فرش ایران را کامل نماید. مسئلۀ اصلی نیز چرایی و چگونگی حضور اطلاعات فرش در بین متن سفرنامه‌ها و چگونگی طرح موضوعات مرتبط با فرش ایران است. سؤال اصلی عبارت است از؛ تنوع بافته‌ها چگونه است؟ بررسی جغرافیای بافت در دوران صفویه، کارکردها و جنس و ابعاد قالی‌ها چگونه است؟ هدف اصلی شناسایی نگرش سیاحان غربی و موضوعات منعکس‌شدۀ فرش‌بافی در عصر صفوی در متن‌های سفرنامه‌هاست. نوع تحقیق کیفی است. روش تحقیق توصیفی‌تاریخی و شیوۀ گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای-اسنادی است. نمونۀ آماری در راستای انجام این پژوهش، 2۴ سفرنامه را مورد بررسی قرار داده که به متن 21 سفرنامه‌ که به موضوعات فرش اشاره شده، در این مقاله استناد شده است. نتایج نشان می‌دهد فرش دارای کارکردهای متنوع و نیز دارای کاربری‌های متفاوت در این دوره بوده و اطلاعات زیادی بر اساس متن سفرنامه‌ها می‌توان به دست آورد؛ اما موضوع بسیار مهم در این است که به‌رغم دریافت اطلاعات تخصصی همانند جنس مواد اولیه، تنوع بافته‌ها، محل قرارگیری، جغرافیای بافت و... که در سفرنامه‌ها منعکس شده و نویسندگان غربی، قالی را همواره در یادداشت‌های خود مدنظر داشته‌اند، ولی به ویژگی‌های هنری مانند طرح و نقش و حتی رنگ و جنبه‌های زیباشناسانه اشاره‌ای نکرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the writings of western tourists about Iran carpet in and Safavid periods Ağ Qoyunlu the late

نویسنده [English]

  • Ali Vandshoari
Associate Professor, Carpet Faculty, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

 
Safavid era is considered as one of the most influential periods of history in Iran. There exists plenty of written works about understanding the social, cultural and artistic changes. The theoretical knowledge of Iran carpet in historical periods needs to consider the historical documents. In this regard, travelogues written in Safavid period can shed further light on the information available about Iran carpet. The present study attempted to focus mainly on above-mentioned information about Iran carpet in the travelogues. The main purpose of the research is to identify the attitude of the western tourists as well as subjects of hand woven carpet reflected in travelogues in Safavid period. Specifically, this study examined why the information about Iran carpets in Safavid period should exist in travelogues and how the other related subjects were presented in that period. Indeed, the aim of study focuses on the variety and the geographical position of weaving, the applications, materials and dimensions of the carpets. The research method is historical-descriptive and the data analysis method is qualitative. The data were gathered through library studies and the statistical sample consisting 24 travelogues. It is noteworthy that the present study focused on 21 travelogues texts in which carpet subjects were scrutinized. The results indicated that carpet had various applications in this period and plenty of information can be attained by the text of these travelogues. However, the results revealed that despite the fact that the technical information such as the raw materials, weaving style, applications and geographical position of carpet weaving have been reflected in the travelogues and the western authors have frequently mentioned Iran carpet in their notes, no instance of the artistic aspects such as design, pattern, color and even the aesthetic properties can be tracked.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran carpet
  • Safavid period
  • western tourists
  • Travelogue
  • Subjects of hand woven carpet
  1.  

    1. استودارت، چ. 1349. سفرنامۀ استودارت. ترجمۀ احمد توکلی. تهران: سپهر.
    2. اسمیت، یان. 1365. اولین سفرای ایران و هلند (شرح سفر موسی بیک سفیر شاه‌عباس به هلند و سفرنامۀ یان اسمیت سفیر هلند در ایران). ترجمۀ ویلم فلور. تهران: طهوری.
    3. اشعاری، محمود، و مهرانگیز مظاهری. 1393. «بررسی گونه‌ها و شیوه‌ها و جغرافیای تولید فرش ایران در پنج قرن اولیۀ هجری با تکیه بر منابع مکتوب». فصلنامه علمی پژوهشی نگره، ش. 31: 47ـ۵۹.
    4. افروغ، محمد، و علیرضا نوروزی‌طلب. 1389. «مفاهیم مذهبی در هنر عصر صفوی». نامۀ پژوهش فرهنگی 11 (10): 7ـ49.
    5. اعرابی هاشمی، شکوه السادات. 1378. «اصفهان عصر صفوی به روایت سفرنامه‌های اروپائیان». فرهنگ اصفهان: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ش. 11، 78ـ83.
    6. اوبن، ژان. 1357. سفرنامۀ گزارش سفیر کشور پرتغال در دربار شاه سلطان‌حسین صفوی. ترجمۀ پروین حکمت. تهران: دانشگاه تهران.
    7. اولئاریوس، آدام. 1363. سفرنامه آدام الئاریوس. ترجمۀ احمد بهپور. تهران: ابتکار.
    8. ــــــــــ . 1369. سفرنامه آدام اولئاریوس (سرزمین تزارهای مخوف). ترجمۀ حسین کردبچه. تهران: کتاب برای همه.
    9. باربارو، جوزافا. 1349. سفرنامه‌های ونیزیان در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری. چ۱. تهران: خوارزمی.
    10. پوپ، آرتور. 1387. سیری در هنر ایران، از دوران پیش از تاریخ تا امروز. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    11. تاورنیه، ژان باتیست. 1383. سفرنامه تاورنیه. ترجمۀ حمید ارباب شیرانی. تهران: نیلوفر.
    12. تقوی، عابد. 1388. «بازخوانی تحولات تجاری صنعت فرش در عصر صفوی». گلجام، ش. 12: 55ـ68.
    13. حاجی‌زاده، محمدامین، فرهاد خسروی بیژائم، و عاطفه مهروز. 1394. «تحلیل فرمی تعدادی از قالی‌های دورۀ صفوی موسوم به قالی‌های لهستانی (پولونزی)». فصلنامۀ علمی نگارینۀ هنر اسلامی، ش. 6: 84ـ۹۷.
    14. خلیفه، مجتبی. 1379. «ایران صفوی از دیدگاه سفرنامه‌های اروپائیان». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا: خانه کتاب، ش. 37 و 38: 128ـ134.
    15. جعفرپور، علی، و مهرداد نوری. 1385. «وضعیت پوشاک زنان در عصر صفوی (با تکیه بر سفرنامه‌نویسان فرنگی)». مسکویه: دانشگاه آزاد اسلامی، شهر ری: 49ـ64.
    16. دالساندری، وینچنتو. 1364. سفرنامه‌های ونیزیان در ایران (شش سفرنامه). ترجمۀ منوچهر امیری. چ۲. تهران:خوارزمی.
    17. دانشگر، احمد. 1372. فرهنگ جامع فرش یادواره(دانشنامه ایران). چ۱. تهران: اسدی.
    18. دلاواله، پیترو. 1381. سفرنامۀ پیترو دلاواله. ترجمۀ شجاع‌الدین شفا. تهران: علمی و فرهنگی.
    19. دولیه دلند، آندره. 2005. سفرنامۀ زیبایی‌های ایران. ترجمۀ محسن صبا. تهران: انجمن دوستداران کتاب.
    20. رضایی‌پناه، امیر، و سمیه شوکتی‌مقرب. 1395. «تحلیل کیفیت بازنمایی مقام سلطنت در گفتمان سفرنامه‌نویسی عصر صفوی». فصلنامه علمی‌پژوهشی تاریخ اسلام 17 (3): 121ـ۱۵۲.
    21. سانسون. 1377. سفرنامۀ سانسون (وضع کشور ایران در عهد شاه‌سلیمان صفوی). ترجمۀ محمد مهریار. اصفهان: گلها.
    22. سیلوا فیگوئدرا، دن گارسیا. 1363. سفرنامه دِن گارسیا سیلوا فیگوئدرا سفیر اسپانیا در دربار شاه‌عباس اول. ترجمۀ غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.
    23. سیوری، راجرز. 1385. ایران عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. چ۱۵. تهران: مرکز.
    24. شاردن، ژان. 1372. سفرنامه شوالیه شاردن، ترجمۀ اقبال یغمایی. جلد‌های ۱ـ۴. تهران: طوس.
    25. شرلی، آنتونی. 1378. سفرنامۀ برادران شرلی. ترجمۀ آوانی به‌کوشش علی دهباشی. تهران: به دید.
    26. فریه، ر دبیلو. 1374. دربارۀ هنرهای ایران. ترجمۀ پرویز مرزبان. نشر فرزان‌روز.
    27. کاترینو زنو. 1349. سفرنامه‌های ونیزیان در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری. چ۱. تهران: خوارزمی.
    28. کاتف، فدت آفانس یویچ. 2536. سفرنامۀ کاتف. ترجمۀ محمدصادق همایون‌فرد. تهران: کتابخانۀ ملی ایران.
    29. کارری، جملی. 1348. سفرنامۀ کارری. ترجمۀ عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ. تبریز: اداره‌کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی.
    30. کروسینسکی، تادوز یودا. 1392. سقوط اصفهان به روایت کروسینسکی. بازنویسی جواد طباطبایی. تهران: مینوی خرد.
    31. کریمی، علیرضا. 1392. «سیاست در نظر ایرانیان عصر صفوی». مجلۀ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، ش. 12: 127ـ۱۵۲.
    32. کمپفر، انگلبرت. 1350. سفرنامۀ کمپفر. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
    33. کنتارینی، آمبرسیو. 1349. سفرنامۀ آمبروسیوکنتارینی. ترجمۀ قدرت‌الله روشنی. تهران: سپهر.
    34. گرس، ایون. 1370. سفیر زیبا سرگذشت و سفرنامۀ فرستادۀ فرانسه در دربار شاه سلطان‌حسین صفوی. ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی. تهران: بی‌نا.
    35. ماریا آنجوللو، جووان. 1349. سفرنامه‌های ونیزیان در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری. چ۱. تهران: خوارزمی.
    36. موسوی دالینی، جواد، لیدا مودت، سیده طاهره موسی، و سید حسن طباطبایی. 1395. «تحلیلی بر مردم‌نگاری جامعۀ ایرانی عصر صفوی به روایت سیاحان فرنگی بررسی موردی: سفرنامۀ پیترو دلاواله». مطالعات تاریخ فرهنگی 4 (28): 123ـ152.
    37. نیکویی، مجید. 1391. آشنایی با صنایع دستی ایران. تهران: چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
    38. یارشاطر، احسان. 1384. تاریخ و هنر فرش‌بافی در ایران. ترجمۀ لعلی خمسه. چ۱. تهران: نیلوفر.