تبیین تأثیرات نظام قدرت بر منسوجات دورۀ قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد هنر اسلامی، گرایش مطالعات تطبیقی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه هنر اسلامی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

 
یکی از نمودهای فعالیت‌های هنری، تولیدِ منسوجات و متعلقات وابسته به آن مانند پوشاک و پارچه‌های زینتی و ملزومات کاربردی است که در هر دوره به فراخور زمان دارای تغییراتی بوده، که از آن جمله می‌توان به بازۀ زمانی قاجار اشاره کرد. در این دوره بسیاری از هنرها از جمله طراحی پارچه تحت‌تأثیر عوامل بسیاری چون تحولات سیاسی و اجتماعی وقت قرار گرفته است. ازاین‌رو می‌بایست به رویکرد‌های گفتمانی اشاره کرد که بسیاری از ساختار‌های اجتماعیِ قدرت را تغییر و تحول داده است. رویکرد تحلیل ‌گفتمان، ابزار و کارکردهای شبکۀ قدرت را روشی می‌داند که با سازوکارهای تعیین‌شده، به تأثیر در شکلِ ساختاری آن نظام ‌اجتماعی می‌پردازد و کشف معنا و درک اعمالی را میسر می‌سازد که به‌صورت نظام‌مند در چشم بسیاری نا‌معلوم است. حال این سؤال مطرح است که ساختار قدرت حاکم در دورۀ قاجار چه تأثیری بر منسوجات این دوره داشته است. پژوهش حاضر به‌صورت کیفی (توصیفی‌تحلیلی) و چهارچوب نظری تحقیق بر اساس رویکرد تحلیل گفتمان شکل گرفته است. در این پژوهش با بهره‌گیری از ابزار مشاهده و روش نمونه‌گیری هدفمند، ۱۲ نمونه پارچه‌های موجود در موزه‌ها‌ که بیشترین تأثیرات دریافتی را از قدرت حاکم در رنگ، جنس و بافت داشته‌اند، به شیوۀ تحلیل گفتمان بررسی شده است. این مطالعه با بیان بازنمود تأثیرات و تحولات اقتصادی و اجتماعی متأثر از قدرت حاکم، پارچه‌های دورۀ قاجار را مورد خوانش قرار داده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که شکل‌بندی نظامی سیاسی و اجتماعی حاکمان وقت در دورۀ قاجار بر روند تولیدِ منسوجات این دوره مؤثر بوده و نظام تولید و مصرف منسوجات در پی تأثیرات دریافتی از گفتمان قدرت حاکم بر جامعه تغییرات ویژه‌ای داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The effects expression of the power system on the textiles of Qajar period

نویسندگان [English]

  • Malihah Salehieh Yazdi 1
  • Zainab Saber 2
1 Master of Islamic Arts, Faculty of Handicrafts, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Associate Professor, Department of Islamic Art, Faculty of Handicrafts, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

 One of the manifestations of artistic activities is the production of textiles and related accessories such as clothing and decorative fabrics and functional necessities, which have changed during different periods including Qajar. Throughout this period, vast number of arts, including textile design, has been influenced by many factors such as political and social developments. Accordingly, it seems necessary to mention that discourse approaches have transformed a lot of social structures of power. The discourse analysis approach considers the tools and functions of the power network as a method which influences the structural form of the social system using defined mechanisms. Furthermore, it enables the discovery of meaning and understanding of actions that are systematically unknown for many people. The present study seeks to find out which effects the structure of the ruling power in Qajar period had on the textiles. This research is qualitative (descriptive-analytical) and the theoretical framework of the research is based on the discourse analysis approach. In the current study, 12 samples of fabrics in museums were examined by discourse analysis method using observation tools and a purposeful sampling method. It is noteworthy that the ruling power had the most significant effect on color, material, and texture. This study examined the fabrics of Qajar period by representing these effects. Findings indicated that the military, political and social formation of the rulers of Qajar period was effective on the textiles production in this period and the system of textile production and consumption had undergone special changes following the effects of the discourse of the ruling power of the society.      
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar Period
  • Discourse Analysis
  • Power System
  • Textiles
  • Fabric
  1.  

    1. آژند، یعقوب. ۱۳۹۷. نگارگری ایران. تهران: سمت.
    2. آوری، پیتر. ۱۳۹۳. تاریخ ایران دورۀ افشار، زند و قاجار از مجموعۀ تاریخ کمبریج. تهران: جامی.
    3. آیزمن، لئاتریس. ۱۳۹۱. روان‌شناسی کاربردی رنگ‌ها. ترجمۀ روح‌الله قباد. تهران: بیهق کتاب.
    4. اسکرس، جنیفر. ۱۳۹۹. شکوه هنر قاجار. ترجمۀ علیرضا بهارلو و مرضیه قاسمی.تهران: انتشارات خط و طرح.
    5. اسمیت، رابرت مرداک. ۱۳۹۹. هنر ایران. ترجمۀ کیانوش معتقدی. تهران: خط و طرح.
    6. برتنس، هانس. ۱۳۹۷. مبانی نظری ادبی. چ۵. تهران: ماهی.
    7. بروس میتفورد، میراندا. ۱۳۹۴. دایرةالمعارف نمادها و نشانه‌ها. ترجمۀ معصومه انصاری و حبیب بشیرپور. تهران: سایان.
    8. پاکباز، رویین. ۱۳۹۲. نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: زرین و سیمین.
    9. پوپ، آرتور، و فیلیس آکرمن. ۱۳۹۴. سیری در هنر ایران جلد هفتم (لوح‌های دوران اسلامی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    10. پناهی سمنانی، و محمد احمد. ۱۳۷۷. ناصرالدین‌شاه و فراز و فرود استبداد سنتی در ایران. تهران. انتشارات نمونه.
    11. پور پیرار، ناصر. ۱۳۸۲. هم‌نشینی رنگ‌ها. تهران: کارنگ.
    12. پلاک، یاکوب ادوارد. ۱۳۶۸. سفرنامۀ پلاک ایران و ایرانیان. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی. مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه تهران.
    13. تریلینگ، جیمز. ۱۳۹۴. زبان ‌تزیین. ترجمۀ منصور حسامی و فهیمه زارع‌زاده. تهران: دانشگاه هنر.
    14. تیلور، استفنی. ۱۳۹۹. تحلیل گفتمان چیست. ترجمۀ عرفان رجبی و پدرام منیعی. چ۲، تهران: نشر نویسه پارسی.
    15. جمشیدیان، سجاد، و علی آرامشی‌نیا. ۱۳۹۷. فصلنامه تاریخ روابط خارجی ۱۹ (۷۴): ۵۱ـ۷۸.
    16. دالمانی، هانری. رنه. ۱۳۴۷. سفرنامۀ از خراسان تا بختیاری. گردآوری: محمدعلی فره‌وشی. ترجمۀ همایون، فره‌وشی. تهران: امیرکبیر.
    17. دل‌زنده، سیامک. ۱۳۹۶. تحولات تصویری هنر ایران. تهران:نظر.
    18. دیبا، لیلا. ۱۳۹۱. پوشاک در ایران‌زمین. از سری مقالات دانشنامۀ ایرانیکا. ترجمۀ پیمان متین. تهران: امیرکبیر.
    19. دهخدا، علی‌اکبر. ۱۳۷۷. لغت‌نامه. تهران: انتشارات قومس.
    20. رز، ژیلیان. ۱۳۹۸. تحلیل تصویر. ترجمۀ سید جمال‌الدین اکبرزاده جهرمی. تهران: انتشارات فرهنگ و هنر و ارتباطات.
    21. رفیعی، عاطفه، و یاسر عرب. ۱۳۹۷. تاریخ مبلمان ایران. تهران: فخراکیا.
    22. روح‌فر، زهره. ۱۳۸۰. هنر پارچه‌بافی در دورۀ قاجار. تهران: آرمانشهر.
    23. حسن، زکی محمد. 13۷۷. هنر ایران در روزگار‌اسلامی. ترجمۀ محمدابراهیم اقلیدی. تهران: صدای معاصر.
    24. ساتن، تینا و برید ام.ولان. ۱۳۸۹. هارمونی رنگ. ترجمۀ مریم مدنی. تهران: مارلیک.
    25. سجودی، فرزان، و بهناز قاضی مرادی. ۱۳۹۱. تأثیر گفتمان مشروطیت بر هنجارهای تصویری دورۀ قاجار. جامعه‌شناسی هنر و ادبیات ۱۴ (۱): ۹۳ـ۱۲۲.
    26. سرمد، غلامعلی. ۱۳۷۲. اعزام محصل به خارج از کشور در دورۀ قاجاریه. تهران: نشر بنیاد.
    27. سلیم، محمد نبی. ۱۳۹۰. تاریخ تمدن و فرهنگ ایران‌زمین. تهران: انتشارات جامی.
    28. سیف، هادی. ۱۳۹۷. دانشنامۀ نهضت‌های هنری ایرانی قلمکار نقاشی. تهران: سازمان زیباسازی شهر تهران.
    29. شاه‌حسینی، ناصرالدین. ۱۳۵۶. تمدن و فرهنگ ایران از آغاز تا پهلوی. چ۳. تهران، انتشارات دانشگاه سپاهیان انقلاب.
    30. شمیم، علی‌اصغر. ۱۳۹۹. ایران در دورۀ سلطنت قاجار. تهران: مدبر.
    31. شوالیه، ژآن، و آلن گربران. ۱۳۸۸. فرهنگ نماد‌ها و نشانه‌ها. ج ۳ و ۴. ترجمۀ سودابه فضایلی. تهران: انتشارات جیحون.
    32. شهشهانی، سهیلا. ۱۳۹۶. پوشاک دورۀ قاجار. مشهد: فرهنگسرای میردشتی.
    33. ضابطی جهرمی، احمد. ۱۳۸۹. پژوهش‌هایی در شناخت هنر ایران. تهران: نشر نی.
    34. ضیمران، محمد. ۱۳۹۹. میشل فوکو: دانش و قدرت. تهران: انتشارات هرمس.
    35. طالب‌پور، فریده. ۱۳۹۶. پارچه و پارچه‌بافی در تمدن اسلامی. تهران: سمت.
    36. طاهری، صدرالدین. ۱۳۹۶. نشانه‌شناسی کهن‌الگوها. تهران:شورآفرین.
    37. عطارزاده، عبدالکریم، و مهران هوشیار. ۱۳۹۶. هنرهای صناعی. تهران: سمت.
    38. غیبی، مهرآسا. ۱۳۸۸. هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
    39. فریزر، جیمز بیلی. ۱۳۶۴. سفرنامۀ سفر زمستانی. ترجمۀ منوچهر امیری. تهران: توس.
    40. فوکو، میشل. ۱۳۷۸. مراقبت و تنبیه. ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.
    41. ـــــــــــ . ۱۳۷۹. فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک. ترجمۀ حسین بشیریه. تهران: نشر نی.
    42. گشایش، فرهاد. ۱۳۹۲. تاریخ هنر. تهران: مارلیک.
    43. لوشر، ماکس. ۱۳۹۳. روان‌شناسی رنگ‌ها. ترجمۀ لیلا مهرادپی. تهران: حسام.
    44. مبینی، مهتاب، و اعظم اسدی. ۱۳۹۶. سیری در مد و لباس دورۀ قاجار. تهران: مرکب هنر.
    45. محمدپناه، بهنام. ۱۳۹۲. کهن دیار (تاریخ ایران از ظهور اسلام تا پایان قاجار). تهران: انتشارات سبزان.
    46. مستوفی، عبدالله. ۱۳۴۳. شرح زندگانی من (تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه از آقا محمدخان تا آخر ناصرالدین‌شاه). تهران: انتشارات زوار.
    47. موسوی، سید علی، فاطمه سراییان، و محمدحسن سمسار. ۱۳۹۰. فهرست عکس‌های برگزیدۀ عصر قاجار. تهران: زریران.
    48. مونسی‌سرخه، مریم. ۱۳۹۶. پوشاک ایرانیان در عصر قاجار (چگونگی و چرایی). تهران: دانشگاه الزهرا.
    49. وردن، جنیفر، و پاتریشیا بیکر. ۱۳۹۶. منسوجات ایرانی. ترجمۀ مهران محبوبی. تهران: نظر.
    50. نوائی، عبدالحسین. ۱۳۶۹. ایران و جهان از قاجاریه تا پایان عهد ناصری. تهران: نشر هما.
    51. هیندس، باری. ۱۳۹۹. گفتارهای ‌قدرت از هابز تا فوکو. تهران: تیراژه.
    52. یاوری، حسین. ۱۳۹۲. نساجی سنتی ایران. تهران: سوره مهر.
    53. Gillow, John. 2017. Textile of the Islamic World. UC SAN DIEGO LIBRARY.
    54. Carey, Moya. 2017. Persian Art Victoria and Albert Museum. ISBN: 9781851779338.
    55. URL 1: https://iiif.lib.harvard.edu/manifests/view/drs:6665026$6i. (access date: 2020/09/21)
    56. URL2: https://iiif.lib.harvard.edu/manifests/view/drs:6665026$6i. (access date: 2020/09/05)
    57. URL 4: https://iiif.lib.harvard.edu/manifests/view/ids:50595635. (access date: 2021/05/05)
    58. URL5: https://iiif.lib.harvard.edu/manifests/view/ids:45382550. (access date: 2020/09/21)
    59. URL 6: https://hali.com/news/qajar-imperial-tent-in-cleveland/. (access date: 2020/09/21)
    60. URL 7: https://rugrabbit.com/node/160790. (access date: 2020/09/21)