همبستگی گره‌های هندسی صندوق آرامگاهی شیخ صفی‌الدین اردبیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته رشته هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

2 استادیار، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

 
صندوق قبر نفیس و ارزشمند عالم عارف و ربانی، شیخ صفی‌الدین اردبیلی، نیای بزرگ خاندان صفویه، در زیر گنبد الله الله در بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی قرار دارد. این صندوق به‌دلیل ارزشمند بودن نوع تزیینات و اجرای بسیار دقیق تکنیک‌های مختلف، همواره مورد توجه بوده و در بیشتر مطالعات به‌لحاظ فرمی، تکنیکی یا محتوایی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. لذا این پژوهش سعی دارد با  نگاهی متفاوت از لحاظ گره‌گشایی و رمزیابی به این مهم بپردازد تا دستاوردی برای سایر محققان و هنرمندان در خلق آثار معاصر باشد. هدف از این پژوهش، تحلیل ساختاری گره‌های هندسی به‌کاررفته بر روی صندوق قبر شیخ صفی‌الدین اردبیلی و همچنین معرفی و شناساندن این گره‌ها به علاقه‌مندان این رشته و آثار است. سؤالی که برای این تحقیق در نظر گرفته شده این است که ویژگی‌های بارز گره‌های هندسی به‌کاررفته بر روی صندوق قبر شیخ صفی‌الدین اردبیلی چیست و نیز از چه نوع روش ترسیمی استفاده شده است؟ روش تحقیق حاضر به‌صورت توصیفی‌تحلیلی می‌باشد که در چند مرحله به روش دستی و با استفاده از نرم‌افزارهای کورل و فتوشاپ تحلیل و رمزگشایی شده است. گردآوری مطالب به روش کتابخانه‌ای – میدانی (عکاسی از صندوق) است. یافته‌های حاضر نشان می‌دهد که گره اصلی «ده تند» موجود بر روی این صندوق به‌صورت دست‌گردان اجرا شده و به حالت یک‌چهارم نیز تکثیر یافته است. روش دست‌گردان بودن و همچنین نوع تکثیر باعث شده تا یک سری آلت‌های دیگر مثل موریانه (عروسک)، پابزی، ترقه، تخمه (لوزی)، شش شل، شمسه هشت، شش‌بندی و... البته بسته به نوع فضا و طرح در ترکیب نهایی به این گره اضافه شود. در حالت کلی یک همبستگی و وحدت کلی در گره‌های هندسی ایجاد شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of united geometric knots in Sheikh Safi al-Din Ardabili Tomb Box

نویسندگان [English]

  • Zeynab Moradiyan Ghojeh Baglo 1
  • Abolfazl Abdullahi Fard 2
1 Master of Islamic Arts, Faculty of Islamic Arts, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
2 Assistant Professor, Faculty of Visual Arts, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

 
Safi al-Din Abu al-Fatah Ishaq, nicknamed "Shams al-Din" and known as "Sheikh Safi", is a mystic and poet of the seventh century AH. He is one of the famous mystics of Al-Jaito and Abu Saeed Ilkhani eras. He was born in 650 AH in a village called Kalkhoran (Kahrlan) near Ardabil. During his life, he was accompanied by great and knowledgeable people of that time, including Maulana Jalaluddin Rumi, Saadi Shirazi and others. After his death, the tomb of Sheikh Safi al-Din Ardabili was established by order of his son. A beautiful and precious box was also made by his order. This box is located under the dome of Allah (God) and in the mausoleum of Sheikh Safi al-Din, where it was his home and monastery. The engraving used on the box seems very attractive because of type of ornament using different techniques. The present study attempts to decipher geometric knots on the box with a different perspective. The purpose of this research is the structural analysis of geometric knots and the expression of transfer methods as well as the introduction of this type of knots and patterns to those interested in this type of art work. This research seeks to discover what salient features of the geometric knots used on this box. Furthermore, the current study deals with how these knots are drawn and what kind of drawing method they followed. The data of this research have been in the form of library-field (box photography). It is noteworthy that the analysis of the work has been done manually and software (Corel and Photoshop). The research method is descriptive-analytical, which is a qualitative and technical analysis. The results of this study show that the main knot of "Dah tond"(ten sharp) on this box has been implemented in a rotating manner and has been multiplied by a quarter. The method of being rotating and also the type of reproduction caused a series of other instruments such as termites (dolls), pubs, crackers, seeds (rhombuses), six loose, eight suns, six bands, etc., depending on the type of space as well as the design, is added to this knot in the final composition .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tomb box
  • Sheikh Safi al-Din Ardabili
  • United geometric knots
  • ornament
  1.  

    1. بخردی، مرتضی. 1387. نقاشی روی چوب مکتب اصفهان دورۀ صفوی (100۶ـ113۵ق). گردهمایی مکتب اصفهان مجموعه مقالات هنرهای صناعی. تهران: فرهنگستان هنر.
    2. بزرگمهری، زهره، و آناهیتا خدادادی. 1392. آمودهای ایرانی «شناخت آسیب‌شناسی و مرمت». تهران: پایا سروش.
    3. بلخاری قهی، حسن. 139۴. قدر: نظریۀ هنر و زیبایی در تمدن اسلامی. تهران: سورۀ مهر.
    4. جباریان، الهام. 1388. مطالعۀ آثار چوبی مقبرۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی؛ مورد مطالعاتی صندوق‌های قبر مقبرۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا. دانشکده هنر. استاد راهنما: مهین سهرابی نصیر آبادی.
    5. جعفری زارع، مینا. 139۴. «بررسی نقوش هندسی در تزیینات معماری اسلامی ایرانی؛ نمونۀ موردی: بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی». دومین همایش بین‌المللی و چهارمین همایش ملی معماری، عمران و محیط‌زیست شهری. تهران.
    6. ــــــــــــــ . 139۶. «عناصر نمادین هنر شیعی در معماری دورۀ صفویه؛ نمونۀ موردی: بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی». سومین همایش بین‌المللی معماری، عمران و شهرسازی در آغاز هزارۀ سوم. تهران.
    7. حسینی، سید هاشم. 1390. «کاربرد تزیینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی». دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، ش. 1۴: 7ـ24.
    8. حیدری، اصغر. 1389. «مذهب شیخ صفی‌الدین اردبیلی». تاریخ در آینه پژوهش ۷ (۴): 63ـ86.
    9. خیرالهی، مژگان. 1388. صندوق قبرهای چوبی بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی: شناخت طرح، فن و محتوا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر اسلامی تبریز. دانشکده هنرهای صناعی اسلامی. استاد راهنما: محمد خزایی.
    10. خضایی، وحید، و محسن مراثی. 1390. «بررسی و تطبیق گرایش به انتزاع در نقوش سفالینه‌های ایران باستان و شیوۀ آپ آرت». نگره، ش. 17: 87ـ99.
    11. رجبی اصل، موسی. 1381. نقش و رنگ در بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی. چ۱. اردبیل: انتشارات شیخ صفی‌الدین.
    12. زاهدیان، المیرا، و یلدا مترجم. 1393. هنر و معماری دینی در بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی با رویکرد به تأثیر آیات قرآنی در تزیینات. اولین کنگرۀ بین‌المللی فرهنگ و اندیشۀ دینی. قم.
    13. شایسته‌فر، مهناز، و ملکه گلمغانی‌زاده اصل. 1381. «تزیینات کتیبه‌ای نمای بیرونی بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی». علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز 19 (۱) پیاپی 37: 83ـ103.
    14. شکرپور، شهریار، ولی جوادی آذر، امید شیخ بگلو، و زینب مرادیان قوجه‌بگلو. 1397. «بررسی تحلیلی و ساختارشناسانۀ جووک‌کاری‌ صندوق قبرهای چوبی بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی». هنرهای صناعی اسلامی ۳ (1): 113ـ12۵.
    15. صلاحی، مریم. 1393. طراحی و ساخت میز چوبی براساس تزیینات صندوق قبر چوبی شیخ صفی‌الدین اردبیلی و شاه‌اسماعیل صفوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر اسلامی تبریز. دانشکده هنرهای صناعی اسلامی. استاد راهنما: عباس غفاری.
    16. صنعتی ایرانی، هاله. 1391. طراحی و اجرای لایتنگ‌های چوبی در فضاهای داخلی بقعۀ شیخ صفی‌الدین‌اردبیلی براساس آثار چوبی آن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر اسلامی تبریز. دانشکده هنرهای صناعی اسلامی. استاد راهنما: مهدی محمدزاده،
    17. عبداللهی‌فرد، ابوالفضل، و زینب مرادیان قوجه بگلو. 1۴00. «تحلیل گره‌چینی‌های به‌کاررفته در صندوق قبر شاه‌اسماعیل صفوی». دوفصلنامه هنرهای صناعی اسلامی ۵ (1): 35ـ44.
    18. کاظم‌پور، مهدی، و مهدی محمدزاده. 139۶. «مطالعۀ تطبیقی نقوش نمادین شیعی بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی با مسجدجامع یزد». نگره، ش. ۴۴: 85ـ97.
    19. گلمغانی‌زاده اصل، ملکه، و حسن یوسفی. 1389. هنرهای شیعی در مجموعه تاریخی و فرهنگی شیخ صفی‌الدین اردبیلی. اردبیل: یاوریان.
    20. ـــــــــ و ـــــــــ . 1384. باستان‌شانسی و تاریخ هنر شیخ صفی‌الدین اردبیلی. چ۱. اردبیل: نیک‌آموز.
    21. مجربی، حسن، و علی غلامی فیروزجانی. 139۶. «اهمیت و ارزش بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی در معماری و هنرهای اسلامی (۶۵0ـ 73۵)». پژوهشنامه تاریخ محلی ایران ۶ (2) پیاپی 2: 189ـ204.
    22. مرادیان قوجه‌بگلو، زینب. 1395. طراحی و اجرای جووک‌کاری جعبۀ قرآن بر اساس نمونه‌های موجود در بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی. پایان‌نامه کارشناسی. دانشگاه هنر اسلامی تبریز. دانشکده هنرهای صناعی اسلامی. استاد راهنما: ولی جوادی آذر.
    23. مستوفی، حمدالله بن ابی‌بکر. 1389. نزهة القلوب. تهران: اساطیر.
    24. یوسفی، حسن، و ملکه گلمغانی‌زاده اصل. 1390. روضه وحید آفاق: گذری در تاریخ و هنر بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی. چ۱. اردبیل: یاوریان.