تحلیل‎ ‎ساختاری و تطبیق مضامین آثار قلمزنی دوره‌ها‌ی صفوی و معاصر‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد، گروه هنر اسلامی، دانشگاه سوره، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشیار، گروه مطالعات عالی هنر، دانشگاه سوره، تهران، ایران

چکیده

هنر قلمزنی در دورهٔ اسلامی، مضامین متنوعی را در قالب‌های گوناگون ارائه داده‌است. از آن میان، دورهٔ صفوی با اعلام «تشیع» به‌عنوان مذهب رسمی کشور، هنرمندان قلمزن را به خلق آثاری مُلهم از هویت اسلامی‏-‏ ایرانی خویش ترغیب نمود. هنر قلمزنی دورهٔ ‏معاصر نیز با بهره‌گیری از سبک اصیل و سنتیِ فلزکاری ایران، درنهایتِ مهارت و ظرافت در حال اجراست. به دلیل مشابهت‌های بی‌شمار بافت فرهنگی و دینی ایران در این دو مقطع تاریخی، نمونه آثار شاخص قلمزنی هردو دوره در یک قاب موردتطبیق قرار گرفته‌اند. هدف این پژوهش، یافتن وجوه تشابه شکلی و تفاوت‌‌های ساختاری این آثار در رویکردی تحلیلی است. پرسش‌های پژوهش نیز در همین راستا و عبارتند از: با وجود ساختار حکومتیِ مشابه در ادوار صفوی و معاصر، مهم‌‌ترین وجوه تمایز و تشابه میان هنر قلمزنی این دوره‌ها به‌لحاظ مضمون نقوش به‌کاررفته در آن‌ها چیست؟ مطالعهٔ ‏ارتباط معنادارِ میان کاربرد و موضوع‌سازی آثار قلمزنی دورهٔ ‏صفوی، چه کمکی به رونق قلمزنی دورهٔ ‏معاصر خواهد کرد؟ روش انجام تحقیق به‌لحاظ ماهیت، ترکیبی از روش‌های تاریخی، توصیفی، تطبیقی و تحلیلی است و شیوهٔ ‏گردآوری اطلاعات آن مبتنی‌بر مطالعات اسنادی، منابع کتابخانه‌ای (بهره‌گیری از نتایج مدون مقالات علمیِ مرتبط)، مشاهدهٔ ‏منابع موزه‌ای و مصاحبه است. درنهایت این نتیجه قابل استنباط است که آثار قلمزنی عصر صفوی در استفادهٔ ‏مکرر از خط نستعلیق برای اشعار فارسی، واجدِ اصل ملی‌گرایی و در استفاده از خط‌های ثلث و نسخ برای آیات، ادعیه، اسامی ائمه و صلوات کبیره متعهد به اصل تشیع بوده‌اند. قلمزنان دورهٔ ‏معاصر نیز با طبیعت‌نگاری، مجلس‌سازی، صحنه‌های مربوط به شکارگاه و نبرد، نمایش زندگی روزمرهٔ ‏مردم عادی و طبقهٔ کارگر، آثاری مُلهِم از هنر نگارگری ایران در عصر صفوی و پس از آن را خلق می‌کنند. مضامین ادبی و عرفانی، اوج اشتراک معنایی قلمزنی این دو دوره‌ است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Structural Analysis and Comparison of Concepts in Safavid and Contemporary Engraving Works

نویسندگان [English]

  • Marjan Faghfouri 1
  • Mehran Houshiar 2
1 MA Graduate of Islamic Art, Soore University of Arts, Tehran, Iran. (Corresponding Author)
2 Associate Professor of Advanced Studies of Art, Soore University of Arts, Tehran, Iran
چکیده [English]

Introduction
In the Safavid period, the development of Islamic art and civilization is perceived in various fields. With the full support of Safavid kings that the artists of various fields enjoyed, Iranian productions quickly developed and reached European markets. In this era, one can perceive a renaissance occurring in theme creation by metalwork artists. In terms of aesthetics, Safavid calligraphy used rich performance skills that relied on the support of the art of illustration. Therefore, Iran's calligraphy during the Safavid era reached its peak of prosperity, even though it declined to a large extent during the Qajar era. The art of engraving has recently revived in the contemporary era so much so that an unprecedented flourishing of the art of engraving can be seen in all styles and on all kinds of metals. Due to the countless similarities of the cultural and religious context of Iran in these two historical periods, the examples of works of engraving of both periods have been studied in a specific frame. The purpose of this research is to find the structural similarities and structural differences of these works in an analytical approach.
Research Method
The method of this research is a combination of historical, descriptive, comparative, and analytical. The method of gathering information includes library study (using the results of previously published articles) and field study (observation and interview). Like other Iranian works of art, the engraved works of the Safavid era are scattered in various museums all over the world. The samples studied in this research included works in Victoria and Albert Museum in London, in the Hermitage Museum in Russia, and in the Islamic-period section of Ancient Iran Museum. The existence of engraved works of the Safavid period was more in the above three museums, probably due to the broad transaction at time of the Safavid dynasty with the world, especially Europe. Also, the studied examples had superior artistic and visual values ​​compared to production and market works in the same period. Contemporary samples also belong to the works presented to “Mesnegar Gallery of Tehran.” Tehran “Mesnegar Gallery” was established in 1371 AH with the aim of presenting the prominent works of contemporary Iranian metalwork artists. This gallery displays the magnificent works of Iranian artists unique in the world. The artworks of this gallery have been welcomed in exhibitions in Germany, Italy, Canada, Japan, Mexico, Argentina, Sweden, and Saudi Arabia. The features, distinguishing Mesnegar Gallery from other galleries and persuading us to choose this gallery as a statistical sample of this research, includes the following:
1) While following the authentic and traditional style of Iranian engraving, those artists who entered Mesnagar Gallery move on the border- line of tradition and modernism.
2) Mesnagar Gallery introduces famous Iranian artists by holding annual exhibitions.
 3) In the sales expose of this gallery, Iranian collectors buy the works of artists and present and introduce them in art auctions abroad.
 4) So far Mesnagar Gallery has directly or indirectly participated in tens of domestic and foreign exhibitions.
Research Findings
From the analysis of research findings, it can be concluded that Safavid engravings have two principles of Shi'ism and nationalism from the point of view of the theme. First, the interaction of Nasta'liq calligraphy with Persian poems created metal objects ultimate elegance while indicating the existence of artists who were committed to the land of Iran and its historical traditions; second, the engraving art explained the religious principles of the Shia by using lines of Naskh and Suls, which added to the religious weight of these works. The existence of the inscriptions of Quranic verses in the contemporary era, influenced by the government's emphasis on the unity of religions, describes Islamic themes. Shia themes are less visible in the contemporary engraving works. On the other hand, the Safavid engraving has contained Shia themes by the repeated use of the great salutations (Salawat Kabira) and Nad Ali's prayer inscription on many works. Where the Safavid artisan artists repeatedly engraved religious inscriptions on the cash-pot (in order to bless and earn a halal livelihood), a deep semantic connection can be seen between the application and the theme. The Safavid metalwork artists made the necessities of daily life in various forms of metal and, then, engraved them. This occurred despite the fact that the contemporary works have a decorative aspect. In fact, in the Safavid period, “engraving” was a kind of decoration technique that served the artisan. It was form and content characteristics and showed the unique art and literary knowledge of its creators. However, the matter in the modern period is to recreate the precious "engraving" art regardless of its use. The contemporary artist uses his ability on traditional forms gracefully only in order to revive this art. Contemporary examples have only a decorative aspect. Contemporary artists have sought less to bring these objects into people's lives. Rather, the focus has been on more skillful repetitions. In the contemporary period, there is not much semantic connection between the creation of themes and the use of art objects. The visualization of heaven and the use of abstract themes are favorite subjects of contemporary engraving artists. The contemporary engravings through nature painting, scenography, hunting and battle scenes, and showing the daily life of ordinary people and the proletariat, create works inspired by Iranian painting of the Safavid era and the periods after that, which has also been affected by Western painting art. It seems that the engraving along with the flourishing and development of subjects in the art of Iranian painting, in addition to the significant image growth, has covered the body of Iranian metalwork with new implications. In both periods, there are a considerable number of works with Persian inscriptions, which have chosen the classical poems of Persian literature and the Nastaliq script.
Conclusion
The Safavid engraving works were committed to the Shia matter in the frequent use of the Nasta'liq script for Persian poems and in the use of the Suls and Naskh scripts for verses, supplications, names of imams, and great salutations. These works have been completely practical. The contemporary engravings thorough nature painting, scenography, hunting and battle scenes, showing the daily life of ordinary people and the proletariat, create works inspired by Iranian painting of the Safavid era and the periods after that. Literary and mystical themes are the pinnacle of engraving implication common in these two periods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • engraving art
  • Safavid period
  • Iranian motifs
  • Shia’s concept
  • contemporary art
احسانی، محمدتقی. (1390). هفت هزار سال هنر فلزکاری در ایران. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اسکندربیک منشی. (1350). تاریخ عالم‌آرای عباسی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
اسماعیل‌نژاد، علی. (1391). بررسی فناوری و زیبایی‌شناسی فلزکاری دوره صفوی (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد منتشرنشده). دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.
افروغ، محمد. (1392). فلزکاری عصر سلجوقی و صفوی. تهران: موسسه انتشاراتی جمال هنر.
افروغ، محمد، و نوروزی‌طلب، علیرضا. (1389). هویت اسلامی‏-‏ ایرانی در فلزکاری عصر صفوی: با تاکید بر کتیبه‌های موجود بر روی آثار فلزی. فصلنامه مطالعات ملی، 11 (44)، 73‏-‏100.
انصاری، مهناز. (1393). تجلی مفاهیم قرآنی، ذکر و عرفان اسلامی در ساخت و تزیین کاسه‌های دعایی عصر صفوی. دوفصلنامه سفالینه، ش. 1، 39‏- 52.
اومبر، کلود، و دنیزو، هلن. (1393). طرح‌های تزیینی اسلامی. ترجمهٔ کرامت‌الله افسر. تهران: انتشارات یساولی (نشر اثر اصلی 1980).
ایروین، روبرت. (1389). هنر اسلامی. ترجمهٔ رویا آزادفر. تهران: انتشارات سوره مهر؛ پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی (نشر اثر اصلی 1997).
بلوم، جاناتان، و بلر، شیلا. (1381). هنر و معماری اسلامی (2). ترجمهٔ یعقوب آژند. تهران: انتشارات سمت (نشر اثر اصلی 1994).
جوانیان، مریم. (1390). مطالعه تطبیقی آثار فلزکاری دوران سلجوقی و صفویه (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد منتشرنشده). دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.
حسینی‌بای، سامیه. (1390). بررسی زندگی روزمره در نگارگری ایرانی از اواخر دوره تیموری تا اواخر دوره صفوی (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد منتشرنشده). دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
حیدرآبادیان، شهرام. (1392). شکوه فلز، منتخب آثار هنر فلزکاری موزهٔ ‏رضا عباسی. عکسبرداری محسن محمدخانی. تهران: انتشارات سبحان نور.
حیدرآبادیان، شهرام، و عباسی‌فرد، فرناز. (1388). هنر فلزکاری اسلامی. تهران: انتشارات سبحان نور.
ساریخانی، مجید. (1392). پژوهشی تحلیلی بر جلوه‌های آیات قرآنی بر آثار فلزکاری ایران در دوران صفوی و قاجار با استناد به آثار فلزی موزهٔ ‏ملی ایران. دوفصلنامه پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 3 (5)، 155‏-‏ 168.
سعیدی، زبیر، اکبری، فاطمه، چرخی، رحیم، و پورنامی، جواد. (1396). بررسی تطبیقی نقش شکارگاه در دو اثر فرش و نگارگری دورهٔ ‏صفوی. دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، ش. 26، 51‏-‏ 74.
سیوری، راجر. (1394). ایران عصر صفوی. ترجمهٔ کامبیز عزیزی. چاپ بیست و پنجم. تهران: نشر مرکز (نشر اثر اصلی 1980).
شریعت، زهرا. (1387). خط‌نگاره‌های قرآنی در قالی‌بافی و فلزکاری دورهٔ ‏صفویه. نشریه کتاب ماه هنر، ش. 120، 44‏-‏ 55.
شعبانی، رضا، و کاووسی، سیده زهرا. (1400). حقوق جامعه اقلیت دینی و مذهبی در تاریخ معاصر ایران. فقه و حقوق نوین، 2 (6)، 41‏-‏ 63. doi:  10.22034/JAML.2021.246510
عسگرنژاد، منیر. گذشتی، محمدعلی. (1393). بررسی بن‌مایه‌های زیبایی‌شناسی هنر و ادبیات. فصلنامه زیبایی‌شناسی ادبی، ش. 20، 163‏-‏181.
علی‌پور، مرضیه. (1392). بررسی تأثیر فلزکاری مکتب خراسان بر فلزکاری دوره صفویه. دوفصلنامه پژوهش هنر، ش. 6، 31‏-‏ 45.
عموئیان، فروغ. (1399). مضامین شیعی در کاسه‌های فلزی دورهٔ ‏صفویه. فصلنامه علمی پژوهشی شیعه‌شناسی، ش. 72، 137‏-‏ 164.
-----. (1400). پژوهشی در تبیین مولفه‌های موثر در تداوم و تحول هنر فلزکاری در دوره صفوی (با تأکید بر کاسه‌ها و جام‌ها). پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.
عموئیان، فروغ، بلخاری‌قهی،‌حسن، و آژند، یعقوب. (1401). تحلیلی بر صور تحول در فلزکاری دورهٔ ‏صفویه (با تأکید بر کاسه‌ها و جام‌ها). فصلنامه نگره، 17 (64)، 127‏-‏ 141.  doi: 10.22070/negareh.2021.14281.2737
فراست، مریم. (1384). بررسی مضامین خط‌نگاره‌های شمعدان‌ها و قندیل‌های دوران صفوی موزهٔ ‏ملی. دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، ش. 3، 61‏-‏ 76.
فلسفی، نصرالله. (1353). زندگانی شاه عباس اول. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
قائینی، فرزانه. (1388). سکه‌شناسی دوره صفویه. تهران: نشر پازینه.
ملکیان شیروانی، اسدلله. (1385). پژوهشی در پیوستگی در فلزکاری دورهٔ ‏صفوی. در رناتا هولد، مجموعه مقالات اصفهان در مطالعات ایرانی، ترجمهٔ محمدتقی فرامرزی و سید داوود طباطبایی. تهران: فرهنگستان هنر.
نایب‌زاده، راضیه، و سامانیان، صمد. (1395). نقش و مفهوم اژدها در بافته‌های ایران و چین با تأکید بر دوره صفوی ایران و اواخر دوره مینگ و اوایل چینگ چین. دوفصلنامه مطالعات تطبیقی هنر، 6 (11)، 69‏-‏ 84.
نوروزی‌طلب، علیرضا، و افروغ، محمد. (1389). بررسی فرم، تزیین و محتوا در هنر فلزکاری دوران سلجوقی و صفوی. دوفصلنامه مطالعات هنر ‏اسلامی، 7 (12)، 113‏-‏ 128.
وندشعاری، علی. (1400). تحلیلی بر نوشتار سیاحان غربی دربارهٔ ‏فرش ایران در اواخر آق قویونلو و دورهٔ ‏صفویه. هنرهای صناعی ایران، 4 (2)، 75‏-‏ 88. doi: 10.22052/HSI.2022.245994.0
ویلسون، ج. کریستی. (1366). تاریخ صنایع ایران. ترجمهٔ عبدالله فریار. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (نشر اثر اصلی 1938).
یاوری، حسین. (1391). فلزکاری. تهران: انتشارات سوره مهر.‏
Herbert, T. (1928). Travels in Persia 1627‏-‏1629. London.
Melikian Chirvani, A. S. (1982). Islamic Metalwork from the Iranian World 8th‏-‏ 18th Centuries. London: Victoria and Albert Museum Catalogue.
Melvin‏-‏ Koushki, M. (2020). Is (Islamic) Occult Science Science? Technollogy and Science, 2 (18), 303-324.
منابع اینترنتی
URL1: www.vam.ac.uk
URL2: www.hermitagemuseum.org
URL3: www.messnegar.com
References
Afrough, M. (2012). Seljuk and Safavid era metalwork. Tehran: Jamal Hanar publishing house[In Persian].
Afrough, M., & Nowruzitalab, A. (2010). Islamic-Iranian identity in Safavid era metalwork: With an Emphasis on metalwork's inscriptions. National Studies, 11 (44), 73-100. A[In Persian].
Alipur, M. (2012). Investigating Khorasan school metalworking effect on Safavid metalworking. research of art, Vol. 6, 31-45[In Persian].
Amoian, F. (2021). Research on the explanation of the effective components in the continuity and transformation of Safavid metalworking (with an emphasis on bowls and cups). College of Fine Arts, University of Tehran, Iran[In Persian].
Amouian, F., Bolkhari-gahi, H., & Azhand, Y. (2020). Shia themes in metal bowls of the Safavid period. Scientific Research of Shia Studies, no. 72, 137-164[In Persian].
-----. (2022), An Analysis of the Evolution Forms of Metalworking Art throughout the Safavid Era (With an Emphasis on Bowls and Cups). Negre, 17 (64), 127-141.doi: 10.22070/negareh.2021.14281.2737[In Persian].
Ansari, M. (2013). The manifestation of Quranic concepts, mention and Islamic mysticism in the construction and decoration of prayer bowls of the Safavid era. Sofaline, no. 1, 39-52[In Persian].
Asgarnejad, M. & Gozashti, M. (2013). The theme study of the art and literature aesthetics. Literary Aesthetics, vol. 20, 163-181[In Persian].
Bloom, J., and Blair, Sh. (2002). Islamic art and architecture (2). (Y. Azhand, Trans.). Tehran: Samt Press. (1994)[In Persian].
Ehsani, M. (2011). Seven thousand years of metalworking art in Iran. Tehran: Scientific and Cultural Press[In Persian].
Farasat, M. (2005). The themes investigating of the Safavid candlesticks and lanterns of the National Museum. Journal of Islamic Art Studies, Vol. 3, 61-76[In Persian].
Herbert, T. (1928). Travels in Persia 1627‏-‏1629. London.
Hosseinibai, S. (2011). The daily life study in Iranian painting from the late Timurid period to the late Safavid period (unpublished master's thesis). Faculty of Art and Architecture, TarbiatModares University, Tehran, Iran[In Persian].
Humbert, C., & Denizot, H. (2013). Islamic ornamental design. (K. Afsar, Trans.). Tehran: Yesavoli Press. (1980)[In Persian].
Hyderabadian, Sh., & Abbasifard, F. (2009). The art of Islamic metalwork. Tehran: Sobhan Noor Press[In Persian].
Hyderabadiyan, Sh. (2013). The glory of metal, a selection of metalwork art works of Reza Abbasi Museum. Photography by M.Mohammadkhani. Tehran: Sobhan Noor Press[In Persian].
Irwin, R. G. (2010). Islamic art. (R.Azadfar, Trans.).SooreMehr Press; Research Institute of Islamic Culture and Art (1997)[In Persian].
Ismaeilnejad, A. (2011). Investigating the technology and aesthetics of metalwork in the Safavid period (unpublished master's thesis). Faculty of Arts, Shahid University, Tehran, Iran[In Persian].
Javanian, M. (2011). A comparative study of metalworks of the Seljuk and Safavid periods (unpublished master's thesis). Faculty of Arts, Al-Zahra University, Tehran, Iran[In Persian].
MelikianChirvani, A. S. (1982). Islamic Metalwork from the Iranian World 8th‏-‏ 18th Centuries. London: Victoria and Albert Museum Catalogue.
MelikianChirvani, E. (2006). Safavid metalworking: A study in continuity. In Renata Huld, a collection of Esfahan articles in Iranian studies, (M. Faramarzi and D. Tabatabai, trans.) Tehran: Art Academy[In Persian].
Melvin‏-‏Koushki, M. (2020). Is (Islamic) Occult Science? Technology and Science, 2 (18), 303-324.
Naibzadeh, R., and Samanian, S. (2015). The role and concept of the dragon in Iranian and Chinese textiles with an emphasis on the Safavid period of Iran and the late Ming and early Qing periods of China. Journal of Comparative Art Studies, 6 (11), 69-84[In Persian].
Nowruzitalab, A., & Afrough, M. (2010). Examining the form, decoration and content in the metalwork art of the Seljuk and Safavid eras. Journal of Islamic Art Studies, 7 (12), 113-128. B[In Persian].
Phalsafi, N. (1974). The life of Shah Abbas I. Third edition. Tehran: Tehran University Press[In Persian].
Qaini, F. (2009). Numismatics of the Safavid era. Tehran: Pazineh Press[In Persian].
Saidi, Z., Akbari, F., Charkhi, R., & Pournami, J. (2016). A comparative study of the hunting ground's role about Safavid carpet and painting. Islamic Art Studies, Vol. 26, 51-74[In Persian].
Sarikhani, M. (2012). Analytical research on the effects of Quranic verses on Iranian metal works in the Safavid and Qajar eras with reference to the metal works of the National Museum of Iran. Iranian Archaeological Research, 3 (5), 155-168[In Persian].
Savery, R. (2015). Iran under the Safavids. (K. Azizi, Trans.).25th edition. Tehran: Markaz Press. (1980)[In Persian].
Shabani, R., & Kavousi, Z. (2021). The religious minority community rights in Iran contemporary history. Modern jurisprudence and Law, 2 (6), 41-63. doi: 10.22034/JAML.2021.246510[In Persian].
Shariat, Z. (2008). Quranic calligraphy in Safavid carpet and metalwork. KetabMahHonar, no. 120, 44-55[In Persian].
SkanderbeigMonshi. (1971). History of Abbasid scholars. second edition. Tehran: Amir Kabir Press[In Persian].
Vandshoari, A. (2021). Analysis of the writings of western tourists about Iran carpet in and Safavid periods AğQoyunlu the late. Journal of Iranian Handcrafts Studies, 4 (2), 75-88. doi: 10.22052/HSI.2022.245994.0[In Persian].
Wilson, J. C. (1987). History of Iranian Handcrafts. (A. Faryar, Trans.). Tehran: Islamic Revolution Press and Education. (1938)[In Persian].
Yavari, H. (2011). Metalworking. Tehran, SooreMehrPress[In Persian].
URLs:
URL1: www.vam.ac.uk
URL2: www.hermitagemuseum.org
URL3: www.messnegar.com